بورس اوراق بهادار
بورس اوراق بهادار ،بازاری سازمان یافته وخود انتظام ( نهادهای خود انتظام طبق قانون جدید دو نوع اند یكی كانونها، یكی بورسها ) است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران یا معامله گران مورد داد و ستد قرار می گیرد و در حال حاضر در قالب شرکت های سهامی عام تاسیس و اداره می گردند.که در ادامه به تعریف ومزایای بورس اوراق بهادار می پردازیم.
تعریف بورس اوراق بهادار
بورس اوراق بهادار در واقع یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکت های سهامی عام یا اوراق مشارکت شرکتهای دولتی یا موسسات خصوصی تحت ضوابط و مقررات خاص انجام می گردد به عبارتی مرکز جمع آوری پس اندازهای بخش خصوصی به منظور تامین مالی پروژه های سرمایه گذاری است.دارندگان پس اندازها ی راکد می توانند وجوه مازاد خود را جهت سرمایه گذاری در شرکتهای مطمئن به کار بندازند یا با خرید اوراق مشارکت شرکتهای دولتی ویا معتبر خصوصی ازسود مشخصی برخوردارگردند
نقش بورس اوراق بهادار در اقتصاد کشور
بورس اوراق بهادار باعث جمع آوری سرمایه های پراکنده درجهت تجهیز منابع مالی شرکت ها، تخصیص مطلوب منابع،توزیع عادلانه درآمد ،ایجاد احساس مشارکت درعموم افرادجامعه درفعالیت های تولیدی و تجاری و ایجاد یک بازار رقابتی کامل می شود.
اقسام بازار بورس
دربازار بورس، کالاهای مختلفی مورد معامله قرار می‌گیرد و بر همین اساس بازار بورس به چند دسته کلی تقسیم می‌شود که به قرار ذیل است:
- بورس کالا : بورس کالا جهت رفع موانع و مشکلات بازارهای کالا پا به عرصه گذاشته، بازاری است در این نوع بورس اصولا «مواد خام و مواد اولیه و کالاهای واسطه ای» مورد معامله قرار می‌گیرد.
- بورس ارز : خرید و فروش پول‌های خارجی در این نوع بورس انجام می گردد. هرچند این نوع بورس در ایران فعالیتی ندارد.
- بورس اوراق بهادار : اوراق بهادار مشتقه در این نوع بورس،دارایی‌هایی همچون سهام شرکت های سهامی،اوراق مشارکت،اوراق قرضه صادر شده از طرف شرکت ها و شهرداری ها و موسسات وابسته به دولت و خزانه داری کل که قابل معامله و نقل و انتقال باشد و …مورد معامله قرار می‌گیرد.
- فرابورس : سرمایه گذاری در این دسته برای افرادی است که نتوانسته اند وارد بورس اوراق بهادار شوند و یا می خواهند به سرعت وارد بازار سهام شوند به عبارتی سهام شرکت‌هایی که نتوانسته‌اند به بازار بورس اوراق بهادار راه پیدا کنند، در فرا بورس معامله می‌شوند . در واقع قوانین ثبت یک شرکت در فرابورس راحت تر از بورس است
مهمترین وظیفه فرابورس ، سازمان‌دهی شرکت‌هایی است که قصد دارند وارد بازار سرمایه شوند، اما هنوز شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند
فرابورس خود به بازارهای اول، دوم، سوم و بازار پایه (زرد، نارنجی، قرمز) دسته‌بندی می‌شود و شرکت‌ها بر اساس ریسک سرمایه‌گذاری، شفافیت صورت‌های مالی، میزان بدهی و … در این دسته‌ها قرار میگیرند.
- بازار اول، بیشتر سهم‌ها در آن جای دارند.
- بازار دوم، صرفا شامل سهام شرکتهای سهامی عام است. سهام شرکتهای زیان‌ده، شرکت های تازه‌تأسیس و شرکت‌هایی که با تزریق سرمایه بیشتر، قصد تبدیل از سهامی خاص به عام را دارند در این بازار پذیرفته می‌شوند.
- بازار پایه، که خود به سه دسته بازار زرد، بازار نارنجی و بازار قرمز تقسیم می‌شود. بازار زرد
(دامنه نوسانات انجام معاملات مثبت و منفی 3%) در تابلوی نارنجی(دامنه نوسانات انجام معاملات مثبت و منفی 2%)و در تابلوی قرمز(دامنه نوسانات مثبت و منفی 1%) است
«عرضه عمومی اوراق بهادار در بازار اولیه منوط به ثبت آن نزد سازمان بورس با رعایت مقررات قانون بازار اوراق بهادار است. عرضه عمومی اوراق بهادار به هر طریق بدون رعایت مفاد این قانون ممنوع است.عدم ثبت اوراق بهادار نزد سازمان ظرف مهلت شش ماهه، وفق بند الف ماده99 قانون برنامه پنجم توسعه، نوعی تخلف محسوب می شود.بنا به موارد ذکر شده و به تصریح قانون بازار اوراق بهادار ، ثبت اوراق بهادار نزد سازمان می بایست در اعلامیه پذیره نویسی قید گردد.
- بورس انرژی : بورس انرژی به عنوان یک بورس کالایی است که امکان انجام معاملات حاملهای انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای مذکور در آن وجود دارد. (منظور از حاملهای انرژی گاز، برق،نفت و سایر حاملهای انرژی است).
بورس انرژی ایران در اسفند ماه سال 1391 و با هدف ایجاد بازاری شفاف، کارآمد، با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا، کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شد.بورس انرژی دارای دو بازار فعال فیزیکی و بازار مشتقه می باشد که تفاوت آنها درموضوع معامله است درواقع در بازار اولی کالا مورد معامله قرار می گیرد در دومی اوراق مبتنی بر کالا معامله می گردد.
مشتریان حقیقی در بازار فیزیکی امکان خرید ندارند و فقط در بازار مشتقه میتوانند نسبت به خرید اوراق اقدام کنند. در معاملات این بازار ۱۰ یا ۲۰ % قیمت معامله به صورت پیش پرداخت از مشتری دریافت می‌شود و مابقی آن برای کالاهای داخلی تا ۳ روز کاری و برای کالاهای بازار بین الملل تا پنج روز بعد دریافت می‌شود.
در واقع انجام معامله در بورس انرژی شرایط خاص و ویژه‌ای دارد و مشتریان حقیقی امکان خرید در بازار فیزیکی را ندارند. عرضه‌کنندگان و خریداران در این بازار ویژگی‌های خاصی دارند و مدارک لازم برای دریافت کد معاملاتی نیز بسیار متفاوت‌تر از مدارک لازم برای دریافت کد بورسی و معاملات سهام و اوراق بهادار است.
انواع اوراق اوراق بهادار مشتقه بهادار
به طور کلی اوراق بهادار به3 دسته کلی تقسیم می شوند مانند:
اوراق بدهی: اوراق بدهی یا اوراق قرضه اوراقی است که شرکت صادر کننده آن متعهد می شود در قبال مبلغی که از خریدار دریافت کرده، مبلغ مشخصی را در دوره های مشخص به دارنده اوراق پرداخت کند. در نهایت و پس از پایان زمان مشخص و فرا رسیدن سر اوراق بهادار مشتقه رسید نیز موظف است اصل مبلغ دریافتی از خریدار اوراق را به او برگرداند.
اوراق حقوق صاحبان سهام :سهام یکی از مهمترین و متداول ترین انواع اوراق بهادار است. بیشترین حجم معاملات در بورس به معاملات سهام اختصاص دارد.
ابزارهای مشتقه :یکی دیگر از انواع اوراق بهادار، اوراق مشتقه هستند. اوراق مشتقه در بازاری کاربرد دارند که معاملات آن بر اساس یک کالای فیزیکی یا دارایی پایه صورت می پذیرد. این دارایی پایه می تواند به شکل سهام، کالا، نرخ های بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد که ارزش اوراق مشتقه را تعیین می کنند.
تخلفات در معاملات بورس چگونه صورت می‌گیرد؟
موارد زیر از جمله مصادیق تخلف و دستکاری در معاملات بورس محسوب می گردند:
- دستکاری قیمت بازگشایی نماد (Top) و حذف سفارش در زمان پیش گشایش
- ثبت کردن سفارش با قیمتی بالاتر یا پایین‌تر از نرخ جاری بازار بورس
- حذف سفارش در پیش‌گشایش و اقدام به سفارش‌گذاری در سمت مقابل در زمان معاملات پیوسته
- پوشاندن مظنه‌های بازار با ارسال بیش از دو سفارش خرید یا فروش با قیمت‌هایی متفاوت
- ارسال سفارش با حجم‌های نامتناسب نسبت به سایر مظنه ها
- سفارش‌چینی اوراق بهادار مشتقه یا مظنه‌چینی گسترده
- ثبت سفارش در صف‌های خرید و فروش با هدف افزایش حجم صف
- انجام معامله بدون تغییر مالکیت نهایی
- انجام معاملات هماهنگ در راستای تغییر قیمت‌ها
مراجع رسیدگی به تخلفات انضباتی فعالان بازار
- کمیته رسیدگی به تخلفات
- هیات مدیره بورس مربوطه
- هیات رسیدگی به تخلفات
- هیات مدیره سازمان
در صورت نیاز به هرگونه مشاوره و دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص بورس اوراق بهادار میتوانید در این راستا با وکیل متخصص بورس در موسسه حقوقی دادپویان حامی مشورت و از تجارب و اطلاعات و دانش حقوقی آنها بهره مند شوید.
اوراق بهادار مشتقه
اختیار معامله(Option) قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار قرارداد، حق(نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد.
براساس این قرارداد، دو طرف توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند. در این معامله خریدار "اختیار معامله"، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخص با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می‌آورد.
از اختیار معامله به‌عنوان سپر دفاعی در برابر بازار بورسِ در حال سقوط استفاده کنیم
از طرف دیگر، فروشنده قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، براساس مفاد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور است. چنان‌که از تعریف قرارداد اختیار معامله پیداست، دارنده قرارداد(خریدار) در اعمال حق خود مختار است و به عبارت دیگر هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرف‌نظر وی از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است از دست می‌دهد. از طرف دیگر فروشنده در صورت تمایل خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است.
فواید اختیار معامله
یکی از فواید مهم اختیار معامله، تطبیق‌پذیری و توانایی آن برای ارتباط برقرار کردن با دارایی‌های سنتی مانند سهام شخصی است. این ویژگی به شما امکان می‌دهد که موقعیت خود را طبق شرایطی که ممکن است در بازار اتفاق بیفتد، تطبیق دهید یا تنظیم کنید. برای مثال می‌توانیم از اختیار معامله به‌عنوان سپر دفاعی در برابر بازار بورسِ در حال سقوط استفاده کنیم تا ضرر سقوط سهام را کاهش بدهیم یا می‌توانیم از آن برای پیش‌بینی استفاده کنیم یا اگر بخواهیم می‌توانیم با استفاده از آنها خیلی محافظه‌کار باشیم؛ بنابراین استفاده از اختیار معامله را می‌توان به‌عنوان بخشی از استراتژی وسیع‌تر سرمایه‌گذاری توصیف کرد؛ اما این تطبیق‌پذیری عملی هم مشکلات خود را دارد.
اختیار معامله، اوراق بهادار خیلی پیچیده‌ای هستند و اگر درست از آنها استفاده نکنیم ممکن است ریسک بالایی داشته باشند. به همین دلیل است که وقتی اختیار معامله را خرید و فروش می‌کنیم، معمولا با جمله‌ای مثل این مواجه می‌شویم: «اختیارات شامل ریسک‌ها هم می‌شوند و برای هرکسی مناسب نیستند. اگر توان ریسک بالا دارید، سرمایه‌گذاری کنید». اختیار معامله به گروه بزرگتری از اوراق بهادار به‌نام اوراق بهادار مشتقه تعلق دارد.
معنای مشتقه
همان‌طور که گفتیم این نوع از اوراق بهادار معمولا ریسک بالایی دارند و همچنین این توانایی را دارند که اقتصاد را به‌هم بریزند، اما این تفکر کمی اغراق شده است. معنای «مشتقه» بودن این است که قیمت آن به قیمت چیز دیگری وابسته یا از آن مشتق شده است. مثل آبمیوه که از میوه مشتق است و سس کچاپ که مشتق از گوجه فرنگی است. اختیار معامله از اوراق بهادار مالی مشتق است، یعنی ارزش آنها به ارزش دارایی‌های دیگر بستگی دارد. مشتق بودن به این معنی است و انواع مختلفی از اوراق بهادار وجود دارند که تحت عنوان مشتق قرار میگیرند، مثلا پیمان‌های آتی، قرارداد سلف و قراردادهای معاوضه که خود انواع زیادی دارد.
معنای «مشتقه» بودن این است که قیمت آن به قیمت چیز دیگری وابسته یا از آن مشتق شده است
داشتن آگاهی کافی درباره عملکرد اختیار معامله و اینکه چطور از آنها استفاده مناسب داشته باشیم، به شما کمک می‌کند سود زیادی در بازار به‌دست بیاورید. اگر پایه و اساس قضاوتیِ اختیار معامله برای شما مناسب نیست، اشکالی ندارد. میتوانید بدون قضاوت کردن از این سهام استفاده کنید. حتی اگر تصمیم بگیرید هرگز از اختیار معامله استفاده نکنید، باید بدانید شرکت‌هایی که در آنها سرمایه‌گذاری می‌کنید، چگونه از آن استفاده می‌کنند. حالا چه این استفاده محافظت در برابر ریسک معاملات ارزی باشد، چه مالکیت را به‌صورت اختیار معامله به کارکنان بدهند، خیلی از شرکتهای چند ملیتی امروزی به نوعی از اختیار معامله استفاده می‌کنند.
قرارداد حق خرید
قرارداد حق خرید ممکن است به‌عنوان ودیعه برای هدفی در آینده در نظر گرفته شود. برای مثال توسعه‌دهنده زمین ممکن است حق خرید یک پارکینگ عمومی خالی را در آینده داشته باشد، ولی فقط می‌خواهد در صورتی از این حق استفاده کند که قوانین منطقه‌بندی خاصی تصویب شوند. توسعه‌دهنده می‌تواند حق خرید پارکینگ را به قیمت 250 میلیون تومان از زمین‌دار در هر مقطعی در سه سال آینده خریداری کند. البته زمین‌دار چنین اختیاری را به رایگان نمی‌دهد و توسعه‌دهنده باید مبلغی بپردازد تا آن حق را به‌دست بیاورد. در مورد اختیار معامله این هزینه اجرت نام دارد و مقدار آن قرارداد اختیار معامله است. در این مثال، اجرت ممکن است ۶ میلیون تومان باشد که توسعه‌دهنده به زمین‌دار می‌پردازد. بعد از دو سال قوانین منطقه‌بندی تصویب شده‌اند.
اختیار معامله، اوراق بهادار خیلی پیچیده‌ای هستند و اگر درست از آنها استفاده نکنیم ممکن است ریسک بالایی داشته باشند
توسعه‌دهنده از اختیار خود استفاده می‌کند و زمین را به قیمت 250 میلیون تومان می‌خرد، حتی اگر ارزش آن در بازار دو برابر شده باشد. در شرایطی دیگر قانون منطقه‌بندی تا چهار سال بعد تصویب نشده است، یک سال بعد از انقضای قرارداد اختیار معامله؛ حالا توسعه‌دهنده باید قیمت بازار را بپردازد. در هر صورت زمین‌دار 6 میلیون تومان را نگه می‌دارد.
قرارداد حق فروش
اما قراردادهای حق فروش را می‌توان به‌عنوان بیمه در نظر گرفت. توسعه‌دهنده‌ی زمین مقدار زیادی سهام مرغوب دارد و نگران است که در دو سال آینده رکود اقتصادی اتفاق بیفتد. او می‌خواهد اطمینان داشته باشد که اگر سهام بازار سقوط کند، سهام او بیشتر از ۱۰ درصد ارزش خود را از دست نمی‌دهد. اگر سهام S&P 500 در حال حاضر با ارزش ۲۵۰۰ دلار خرید و فروش می‌شود، او می‌تواند قرارداد حق فروش را خریداری کند که به او این حق را می‌دهد که شاخص را در هر اوراق بهادار مشتقه زمانی در دو سال آینده به قیمت ۲۲۵۰ دلار بفروشد. اگر ظرف ۶ ماه بازار ۲۰ درصد سقوط کند، این فرد با ۵۰۰ سهم توانسته است ۲۵۰ امتیاز به‌دست بیاورد؛ چون شاخصی که دو هزار دلار قیمت داشته را با قیمت دو هزار و 250 دلار فروخته است.
داشتن آگاهی کافی در مورد عملکرد اختیار معامله و اینکه چطور از آنها استفاده مناسب داشته باشیم، به شما کمک می‌کند سود زیادی در بازار به‌دست بیاورید
ضرر کلی آن با توجه به قرارداد حق خرید ۱۰ درصد بوده است. در واقع حتی اگر بازار به صفر برسد، او فقط همان ۱۰ درصد را ضرر می‌کند. خلاصه اینکه خریدن اختیار معامله هزینه‌هایی را در بر دارد(اجرت آن) و اگر بازار در طول این دوره سقوط نکند، اجرت آن از بین می‌رود. این مثال‌ها چندین نکته‌ی مهم را نشان می‌دهند. اول اینکه وقتی اختیار معامله را خریداری می‌کنید، این حق را دارید که با آن کاری انجام دهید، ولی اجباری در کار نیست. همیشه این امکان را دارید که اجازه بدهید تاریخ انقضا رد شود، در این‌صورت اختیار معامله بی‌ارزش می‌شود، اما اگر این اتفاق بیفتد شما ۱۰۰ درصد سرمایه‌گذاری را از دست می‌دهید؛ این در واقع همان مبلغی است که برای اجرت اختیار معامله پرداخت کرده‌اید. دوم اینکه اختیار معامله فقط یک قرارداد است که به دارایی مربوطه مربوط می‌شود. به همین دلیل این اختیار از نوع مشتقات است. در این آموزش، دارایی‌های مربوطه معمولا سهام یا شاخص سهام هستند، ولی اختیار معامله همیشه در مورد همه‌ی انواع اوراق بهادار مالی مانند اوراق بهادار، ارز، کالاهای مصرفی یا حتی مشتقات دیگر معامله می‌شوند.
معامله قرارداد حق خرید و قرارداد حق فروش
داشتن قرارداد حق خرید به شما موضع معاملاتی خرید در بازار می‌دهد؛ بنابراین فروشنده قرارداد حق خرید، موضع معاملاتی فروش را دارد. قرارداد حق فروش به شما موضع معاملاتی فروش را در بازار می‌دهد و فروش قرارداد حق فروش، شما را در موضع معاملاتی خرید قرار می‌دهد. فهمیدن این چهار نکته خیلی اهمیت دارد، چون به چهار چیزی مربوط می‌شود که میتوانید با اختیار معامله انجام بدهید؛ خریدن حق خرید، فروختن حق خرید، خریدن حق فروش، فروختن حق فروش.
قرارداد حق فروش به شما موضع معاملاتی فروش را در بازار می‌دهد و فروش قرارداد حق فروش، شما را در موضع معاملاتی خرید قرار می‌دهد
افرادی که اختیار معامله را می‌خرند خریدار(Holder) و کسانی که آن را می‌فروشند فروشنده(Writer) نام دارند. تفاوت اصلی بین خریداران و فروشندگان این است؛ خریداران حق خرید و خریداران حق فروش(خریداران) اجباری ندارند که خرید یا فروش انجام بدهند. آنها میتوانند اگر بخواهند از حقوق خود استفاده کنند. این ریسکِ خریداران اختیار معامله را محدود می‌کند، به این‌صورت که بیشترین ضرری که ممکن است متوجه آنها باشد، از دست دادن حق اجرت اختیار معامله است؛ اما فروشندگان حق خرید و فروشندگان حق فروش(فروشندگان) مجبور هستند بخرند یا بفروشند. به این معنا که فروشنده ممکن است به قول خود برای خرید یا فروش عمل کند. این یعنی فروشنده اختیار معامله ریسک نامحدود دارد، یعنی ممکن است خیلی بیشتر از قیمت اجرتِ اختیار معامله را از دست بدهد.
انواع اوراق بهادار
معرفی انواع اوراق بهادار اوراق بهادار در جهان بسیار متنوع هستند و به طور پیوسته ابزار معاملاتی جدیدی ایجاد می ¬گردد. در ایران انواع اوراق بهادار چندان متنوع نیست. البته برنامه ¬هایی برای گسترش انواع اوراق بهادار مورد معامله در بورس وجود دارد. در این بخش ابتدا اوراق بهادار مورد معامله در بورس و سپس تعدادی از اوراق بهادار مطرح و پرطرفدار نیز شرح داده خواهد شد. سهام عادی سهام ممتاز حق تقدم سهام جایزه اوراق مشارکت مشتقات (Derivatives) اختیار معامله (Option) قرارداد آتی (Future) صکوک سهام عادی متداول ترین نوع اوراق بهادار در بازار ایران است. سهام عادی توسط هر شركت منتشر شده و از ارزشی اسمی برخوردار است (در ایران 1000 ریال است). تعداد سهام منتشر شده ی شركت برابر است با سرمایه ثبت شده ی شركت تقسیم بر ارزش اسمی. درنتیجه شركتی با 500 میلیون ریال ارزش اسمی دارای 500 هزار سهم است. شركت های پذیرفته شده در بورس از طریق عرضه ی اولیه سهام خود را به فروش می رسانند. توجه داشته باشید سرمایه شركت با ارزش آن برابر نیست. سهام داران به نسبت تعداد سهام عادی خود مالك شركت هستند درنتیجه اگر كسی 1 میلیون سهم از ده میلیون سهم شركتی را داشته باشد مالك 10 درصد آن است. در قانون بورس ایران محدودیت هایی در مورد سقف مالكیت شركت توسط افراد حقیقی و حقوقی وجود دارد. همچنین سهام دار به نسبت مالكیت خود در مجمع عمومی شركت دارای حق رای است. در كشورهای دیگر، شركت می تواند سهام عادی منتشر كرده ولی آن را به فروش نرساند. همچنین اوراق بهادار مشتقه شركت قادر به بازخرید سهام خود است. از طرفی رابطه ی مستقیمی بین تعداد سهام منتشره و سرمایه ی ثبت شده شركت وجود ندارد. تمامی این موارد براساس قوانین ایران ممنوع هستند. سهام ممتاز سهام ممتاز نوعی سهم است كه از سود مشخصی برخوردار است. به عنوان مثال سهام ممتازی كه دارای سود ده درصد بوده و ارزش آن 1000 ریال است در آخر سال مالی 100 ریال سود دریافت خواهد كرد. همچنین سهام ممتاز از نظر پرداخت سود بر سهام عادی اولویت داشته و پس از پرداخت سود سهام ممتاز، سهام عادی سود دریافت خواهند كرد. معمولا سهام ممتاز در مجمع عمومی شركت دارای حق رای نیست. حق تقدم شركت های بورسی می توانند به منظور توسعه ی فعالیت های خود افزایش سرمایه دهند. افزایش سرمایه به روش های گوناگونی انجام می شود. یكی از روش های افزایش سرمایه كه به آن افزایش سرمایه از محل آورده ی نقدی گفته می شود، با انتشار حق تقدم انجام می گیرد. در این روش شركت به میزان درصد افزایش سرمایه، گواهینامه ی حق تقدم منتشر می كند و آن ها را به سهام داران خود می دهد. به عنوان مثال فرض كنید شركتی دارای 1000 سهم است و 50 درصد افزایش سرمایه دهد. در این حالت هر كسی به تعداد نصف سهام خود حق تقدم دریافت می كند. یعنی كسی كه 20 سهم داشته، 10 گواهی حق تقدم دریافت می كند. حال سرمایه گذار با سه انتخاب روبروست: یا در مهلت مقرر به ازای هر حق تقدم مبلغ 1000 ریال به حساب شركت واریز كرده و در افزایش سرمایه، شركت می كند. پس از گذشتن مدتی، حق تقدم سهامدار فوق به سهام عادی تبدیل می شود. در حالت دوم، سهام دار می توان در زمان مشخص شده، گواهی حق تقدم خود را مانند سهام عادی در بازار بورس به فروش برساند. در این صورت وی مبلغ فروش را دریافت می كند و دیگر در افزایش سرمایه، شركت نخواهد داشت و حق تقدم به خریدار منتقل می شود. محدودیت های خرید و فروش حق تقدم با سهام عادی فرق می كند. در حالت سوم، سهام دار هیچ كاری انجام نداده و خود شركت پس از پایان مهلت قانونی می تواند حق تقدم را به فرد دیگری فروخته و پس از كسر مبلغ مجاز، مانده ی فروش را به سهام دار دهد. سهام جایزه روش دیگر برای افزایش سرمایه، انتشار سهام جایزه است. در این روش شركت اندوخته ی نقدی خود را كه طی سال های گذشته به دست آورده به سرمایه تبدیل می كند و درنتیجه سهامداران نباید مبلغی پرداخت كنند. این روش را افزایش سرمایه از محل مطالبات نیز می گویند. سهام منتشر شده در این حالت سهام جایزه نام دارد. اوراق مشاركت روشی برای تامین مالی پروژه های شركت است. شركت پس از تدوین برنامه و اخذ مجوزهای لازم می تواند اقدام به انتشار و فروش اوراق مشاركت نماید. اوراق مشاركت مانند سهام ممتاز دارای نرخ سود اسمی هستند كه در موعدهای مشخص به خریداران پرداخت می شود. اوراق مشاركت دارای تاریخ سررسید هستند كه در آن تاریخ مبلغ اولیه ی اوراق مشاركت (مبلغ اسمی مندرج بر روی اوراق مشاركت) به مالك اوراق پرداخت می شود. برخی از اوراق مشاركت از قابلیت تبدیل به سهم در تاریخ سررسید برخوردارند. در كشورهای دیگر اوراق مشاركت در انواع بیشتری منتشر شده و نام آن نیز اوراق قرضه است. مشتقات (Derivatives) ابزار مشتقه، اوراق بهاداری هستند كه به خودی خود ارزش ذاتی ندارند و ارزش آن ها براساس دارایی اصلی اوراق بهادار مشتقه دیگری تعیین می شود. به عبارت دیگر براساس یك دارایی اصلی یا زیربنایی، اوراق بهاداری فرعی ایجاد می شود. این اوراق بهادار با وجود آن كه ارزش ذاتی ندارند ولی مانند یك اوراق بهادار مستقل در بورس معامله می شوند. ابزار مشتقه ی بسیار متنوعی در بازارهای بین المللی وجود دارند ولی مهم ترین آن ها در ایران اختیار معامله و قرارداد آتی هستند كه در ادامه به طور خلاصه شرح داده می شوند. اختیار معامله (Option) اختیار معامله نوعی اوراق بهادار است كه در بازار بورس ایران وجود ندارد. اختیار معامله دو نوع كلی دارد: Call یا اختیار خرید و Put یا اختیار فروش. به طور كلی قراردادهای اختیار دربرگیرنده نوعی حق هستند كه می توان در صورت لزوم از آن ها استفاده كرد. در قرارداد اختیار خرید، خریدار حق خرید اوراق بهاداری را در زمانی مشخص می خرد (اختیار فروش نیز به همین شكل است). به عنوان مثال فرض كنید فردی حق خرید 1000 سهم شركت X را طی سه ماه آینده در قیمت 120 تومان به قیمت 200 تومان می خرد. طی سه ماه آینده سهم X تغییرات زیادی خواهد كرد. حال فرض كنید در زمان سررسید قیمت سهم افت كرده و 100 تومان باشد درنتیجه اختیار خرید برای خریدار سودی نخواهد داشت زیرا وی می تواند سهم را 120 تومان بخرد. دراینحالت وی 200 تومان (بهای اختیار خرید) را از دست داده است. حال اگر در زمان سررسید قیمت سهام 250 تومان باشد، خریدار می تواند اختیار خود را اعمال كرده و سهم را به قیمت 120 تومان از فروشنده اختیار خرید بخرد و در بازار 250 تومان بفروشد. توجه داشته باشید كه دارنده ی اختیار خرید مختار است كه سهام را بخرد ولی فروشنده ی آن مجبور است كه سهام را بفروشد. همین داستان در مورد اختیار فروش نیز وجود دارد. از نظر اعمال حق اختیار معاملات به دو دسته اروپایی و آمریكایی تقسیم می شوند. اختیار معاملات اروپایی را فقط می توان در زمان سررسید اعمال كرد ولی در مورد آمریكایی ها طی هر زمانی قبل از سررسید امكان اعمال وجود دارد. به طور كلی مباحث مرتبط با اختیار معاملات پیچیده تر از سهام عادی بوده و سناریوها و حالات بسیار متعددی را شامل می شود. هدف از چنین ابزاری افزایش نقدشوندگی بازار، پوشش خطر برای معاملات سهام و كاهش هزینه ی سهام داران است. به عنوان مثال فرض كنید شما اختیار فروش 1000 سهم شركت X را در قیمت 200 تومان به قیمت 500 تومان بخرید (قیمت كنونی 220 تومان است). اگر طی سه ماه آینده قیمت سهم به 110 تومان برسد شما می توانید اختیار فروش خود را اعمال كرده و سهم خود را به فروشنده ی اختیار فروش، 200 تومان بفروشید و از بازار 110 تومان بخرید. در چنین حالتی شما در هر سهم 90 تومان سود كرده-اید. به عبارت دیگر شما از كاهش قیمت سهم سود كرده اید! در حالت های پیچیده تر می توان چندین اختیار معامله را تركیب كرد و نوعی استراتژی بوجود آورد (به عنوان مثال حالتی ایجاد كرد كه اگر قیمت سهمی تا سه ماه بعد بین 100 تا 300 اوراق بهادار مشتقه تومان بود شما سود كرده و در غیراینصورت فقط مبلغ پرداختی بابت اختیار معامله را از دست دهید). چنین ابزاری را ابزار مشتقه می گویند زیرا خود ماهیتی مستقل ندارند و برای سایر اوراق بهادار از قبیل سهام عادی، شاخص و قراردادهای آتی تعریف می شوند. بیشترین كاربرد اختیار معامله برای سهام عادی و شاخص است. قرارداد آتی (Future) قرارداد آتی ابزار مشتقه اوراق بهادار مشتقه ی است كه بیشتر برای بازار كالاها، شاخص و ارز كاربرد دارد. در قرارداد آتی دو طرف معامله قرار می گذارند كه در زمانی مشخص (مثلا سه ماه آینده) و با قیمتی معلوم ابزار مورد معامله (كالا یا ابزارهای مالی) را معامله كنند. برخلاف اختیار معامله، در اینجا نوعی تعهد وجود ندارد. معمولا قراردادهای آتی منجر به تحویل فیزیكی كالا نشده و به صورت نقدی تسویه می شوند. یكی از كاربردهای اصلی قراردادهای آتی پوشش خطر در معاملات دیگر است. فرض كنید شما معامله ای با یك شركت خارجی به ارزش صد میلیون یورو دارید. قرار است پول چهار ماه دیگر پرداخت شود. طی این چهار ماه تغییرات قیمت یورو می تواند برای شما بسیار خطرناك باشد. پس با خرید قرارداد آتی صد میلیون یورو در قیمتی معلوم (مثلا 1350 تومان) برای چهار ماه دیگر شما خود را در برابر تغییرات قیمت یورو مصون كرده و بهتر می توانید برنامه ریزی كنید. البته افراد زیادی نیز به صرف كسب سود از تغییرات قیمت وارد بازار قراردادهای آتی می شوند. در زمان انجام معاملات قراردادهای آتی شما باید درصدی از مبلغ قرارداد را كه توسط بورس تعیین می شود به عنوان ودیعه نزد بورس بسپارید. قراردادها هر روز تسویه می شوند و درنتیجه اگر تغییرات قیمت به نفع شما باشد ودیعه ی شما افزایش یافته و در غیراین صورت ودیعه ی شما كاهش می یابد. اگر مبلغ ودیعه كمتر از آستانه ای مشخص شود، باید میزان ودیعه را تا حد اولیه افزایش دهید. در هر زمانی قبل از سررسید قرارداد، می توانید با معامله قراردادی در جهت مقابل از بازار خارج شوید (مثلا اگر قرارداد خرید 100 میلیون یورو را برای سه ماه بعد خریده اید می توانید یك ماه بعد با فروش قرارداد خرید صد میلیون یورو، از بازار خارج شوید). صكوك نوعی اوراق قرضه ی اسلامی است كه براساس موازین شرع طراحی شده است. ساختار پرداخت بهره ی اوراق قرضه ی غربی مطابق با موازین شرعی نیست. ناشر اوراق صكوك، گواهی ای را به سرمایه گذاران می فروشد و سپس آن را با قیمتی مشخص دوباره از خریداران اجاره می كند. همچنین فروشنده تعهد می كند در تاریخی مشخص، اوراق را با قیمتی معلوم از خریداران بازخرید كند. ناشر اوراق صكوك باید ارتباطی مشخص و واضح بین بازده و وجه نقد ناشی از فعالیت ها با دارایی خریداری شده ایجاد كند. به عبارت دیگر، تامین مالی باید مبتنی بر دارایی مشهود باشد
اوراق بهادار چیست و انواع آن کدام است؟
اوراق بهادار یک ابزار مالی یا دارایی مالی است که می‌تواند در بازار آزاد معامله شود.این اوراق انواع مختلفی دارد و شرکت‌ها و افراد معمولی از طریق آشنایی با آنها میتوانند سرمایه‌گذاری‌های مختلفی را انجام دهند.
از این‌رو ما در این مطلب به شما می‌گوییم اوراق بهادار چیست و انواع آن کدامند؟ در ادامه همراه وبلاگ فانوس باشید.
اوراق بهادار چیست؟
اوراق بهادار یک ابزار مالی است که می‌تواند در یک بازار مالی معامله شود. اصطلاح اوراق به انواع سرمایه‌گذاری‌هایی اطلاق می‌شود که قابل تعویض و قابل معامله هستند، مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، اوراق قرضه ، سهام، اختیار خرید سهام و صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF).
شرکت‌ها به جای گرفتن وام بانکی میتوانند با فروش این اوراق سرمایه جدیدی تولید کنند. به علاوه، شرکت‌ها میتوانند با اعلام عرضه اولیه برای شروع فروش سهام در بازار آزاد، سرمایه جمع‌آوری کنند. اوراق بهادار قابل تعویض هستند. به عبارت دیگر، آنها دارایی‌هایی هستند که می‌توان آنها را به سرعت و به راحتی با دیگران از همان نوع مبادله کرد.اوراق بهادار مشتقه
انواع اوراق بهادار
اوراق بهادار بدهی
اوراق بدهی نشان دهنده پول قرض شده‌ای است که باید بازپرداخت شود، با شرایطی که اندازه وام، نرخ بهره و سررسید یا تاریخ تمدید را مشخص می‌کند. این اوراق، که شامل اوراق قرضه دولتی و شرکتی، گواهی سپرده و اوراق بهادار تحت وثیقه است. عموما به دارنده آنها حق پرداخت منظم سود و بازپرداخت اصل سرمایه را می‌دهد.
آنها معمولا برای مدت معینی صادر می‌شوند که در پایان آن صادرکننده می‌تواند آنها را بازخرید کند. اوراق بدهی را می‌توان تضمین کرد (با وثیقه یا بدون وثیقه). ممکن است در صورت ورشکستگی به صورت قراردادی نسبت به سایر بدهی‌های بدون وثیقه و تبعی اولویت داشته باشد.
مانند اوراق قرضه شرکتی، اوراق قرضه دولتی و گواهی سپرده اساسا وام به حساب می‌آیند. آنها از یک دولت یا شرکت به دارنده اوراق بدهی عمل می‌کنند. صاحبان اوراق بهادار بدهی مقدار معینی پول را به طرف دیگر قرض می‌دهند. سپس آن طرف موظف است سودهای از پیش تعیین شده را در فواصل منظم طبق شرایط مشخص شده در توافقنامه خود تا سررسید سند به مالک پرداخت کند. در این زمان بدهکار باید به صاحب این اوراق به میزان اصل سرمایه بازپرداخت کند.
هدف از اوراق قرضه دو چیز است. از یک طرف، به یک شرکت، دولت، یا نهاد دیگر (قرض گیرنده) اجازه می‌دهد تا از سرمایه مالک اوراق بهادار به طور موقت استفاده کند. از سوی دیگر، به مالک اوراق بهادار اجازه می‌دهد تا در ازای استفاده موقت از پول خود، قبل از بازگرداندن کامل آن در تاریخ معین توافق شده، سود منظمی را برای مدتی دریافت کند.
اوراق بهادار سهام
اوراق بهادار حقوق صاحبان سهام، نشان‌دهنده سود مالکیت سهامداران در یک واحد تجاری است که به شکل سهام سرمایه محقق می‌شود و شامل سهام عادی و ممتاز است. دارندگان این اوراق معمولا مستحق پرداخت‌های منظم نیستند، اما هنگام فروش اوراق آن میتوانند از سود سرمایه سود ببرند.
اوراق بهادار سهام به دارنده این حق را می‌دهد که از طریق حق رای، برخی از کنترل‌های شرکت را به تناسب داشته باشد. در صورت ورشکستگی، آنها تنها پس از پرداخت تمام تعهدات به طلبکاران، در سود باقیمانده سهیم هستند. سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک نیز مانند سهام برخی ETFها (آنهایی که شامل اوراق بدهی مانند اوراق قرضه نمی‌شوند) اوراق بهادار در نظر گرفته می‌شوند.
در حالی که افراد به منظور دریافت پرداخت‌های دوره‌ای در ازای استفاده موقت از پول خود اوراق بدهی را خریداری می‌کنند، افراد معمولا اوراق بهادار سهام را به عنوان سرمایه‌گذاری به منظور تحقق سود سرمایه در طول زمان خریداری می‌کنند. این اوراق یک دارایی است، بنابراین اگر ارزش آن افزایش یابد، طرفی که آن را در اختیار دارد می‌تواند آن را برای کسب سود بفروشد.
در حالی که اکثر اوراق بهادار سهام معمولا به دارندگان خود حق پرداخت‌های دوره‌ای را نمی دهند، برخی از آنها این حق را دارند و به این پرداخت‌ها سود سهام می‌گویند. شرکت‌هایی که سود سهام پرداخت می‌کنند، درصد کمی از سود خود را برای پرداخت مقدار معینی پول به سهامداران استفاده می‌کنند. از آنجایی که دارندگان این نوع اوراق، مالکان جزئی یک واحد تجاری هستند، آنها همچنین در برخی از تصمیمات تجاری آن واحد تجاری اغلب از حق رای خاصی برخوردارند.
به طور کلی، اوراق بهادار دارای بازده بالقوه بالاتری نسبت به اوراق بدهی هستند، زیرا ارزش یک شرکت یا واحد تجاری از نظر فنی نامحدود است. در حالی که ارزش اوراق، پرداخت‌های سود، سررسید ثابت و از پیش تعیین شده است. با این حال، این اوراق دارای ریسک بیشتری نیز هستند.
در حالی که ارزش بالقوه یک شرکت یا واحد تجاری نامحدود است، این ارزش همچنین می‌تواند در جهت منفی تغییر کند و منجر به زیان سرمایه برای سهامداران شود. اگر کسب و کاری ورشکست شود، سهامداران آن تنها پس از پرداخت تمام طلبکاران خود و انجام کلیه تعهدات خود طبق شرایط ورشکستگی، سهامداران آن حق دریافت سهم خود از ارزش باقی مانده را دارند.
اوراق بهادار مشتقه
مشتقه، اوراق بهاداری است که ارزش آن بر اساس یک دارایی خاص یا گروهی از دارایی‌ها (مانند سهام یا کالا) مشخص می‌شود. یک مشتقه معمولا به شکل قراردادی بین دو طرف مربوط به خرید یا فروش یک دارایی خاص یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها است. اوراق مشتقه اغلب توسط افراد و موسسات برای کاهش ریسک استفاده می‌شود، اما سرمایه‌گذاران نیز میتوانند از آنها برای کسب درآمد به صورت سوداگرانه استفاده کنند.
یکی از مشتقات رایج، قرارداد آتی است که توافقی برای خرید یا فروش یک دارایی در تاریخ آتی از پیش تعیین شده برای قیمتی خاص محسوب می‌شود. قراردادهای آتی رفتار مشابهی دارند، اما قابل تنظیم‌تر هستند و معمولا ریسک بیشتری هم برای خریدار و هم برای فروشنده دارند.
قراردهایی با نام قراردادهای اختیار معامله نیز وجود دارند. این‌ها مانند قراردادهای آتی رفتار می‌کنند. اما به جای اینکه خریدار متعهد به خرید یا فروش یک اوراق بهادار خاص با قیمتی خاص در یک مقطع زمانی خاص باشد، آنها به سادگی این اختیار را دارند که این کار را انجام دهند.
یکی دیگر از اوراق بهادار مشتقه رایج، سوآپ است که توافقی بین دو طرف برای مبادله یک جریان نقدی با دیگری محسوب می‌شود. یک جریان نقدی معمولا ثابت است (مانند نرخ بهره ثابت) و دیگری معمولا متغیر است (مانند نرخ بهره متغیر). گاهی اوقات، شرکت‌ها برای استفاده از نرخ ارز، نرخ بهره وام را به ارزهای مختلف مبادله می‌کنند.
نتیجه‌گیری
ما در این مطلب به توضیح انواع اوراق بهادار پرداختیم. شما میتوانید برای خرید و فروش اوراق بهادار اقدام کنید یا برای این کار از یک مشاور مالی کمک بگیرید. همچنین میتوانید با دانلود اپلیکیشن فانوس از مباحث مربوط به این اوراق و بورس مطلع شوید و حسابدار شخصی خود باشید.
اگر هنوز اپلیکیشن خودتان را آپدیت نکرده اید از دو لینک زیر نسخه های جدید را از گوگل پلی و بازار دریافت کنید😊
اوراق اختیار معامله، جذاب‌ترین ابزار مشتقه
ایلنا: امیری افزود: امروز تنها اوراق اختیار معامله اروپایی را داریم ولی در آینده ای نه چندان دور اوراق امریکایی و انواع دیگر اوراق را خواهیم داشت.
عضو هیات مدیره و معاون نظارت بر بورس ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار در مراسم رونمایی از معاملات اختیار معامله در بازار سرمایه گفت: با تنوع اوراق اختیار معامله، سرمایه گذاران می توانند با ترکیب این اوراق، استراتژی های معاملاتی جذابی را در پیش گیرند.
بر اساس پیش بینی های خود از آینده موقعیت های مختلفی بر ابزارهای گوناگون بگیرند و حالات پیچیده ای برای عایدات خود تعیین کنند و این تنها بخش کوچکی از دنیای بزرگی است که ما امروز به آن پا نهاده‌ایم.
به گزارش ایلنا؛ حسن امیری، عضو هیات مدیره و معاون نظارت بر بورس ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار، در مراسم رونمایی از معاملات اختیار معامله در بازار سرمایه گفت: نظام اقتصادی کشور به دو بخش واقعی و مالی تقسیم می‌شود و بر اساس این تقسیم بندی کلی بازار سرمایه یکی از اجزای اصلی سیستم مالی اقتصاد محسوب می‌شود.
وی با اشاره به کارکرد اصلی اوراق اختیار معامله گفت: کارکرد این بازار مانند تمامی بازارهای دیگر، فراهم کردن بستر و زیرساخت مناسب جهت تلاقی و تعادل عرضه و تقاضاست. بدین جهت و به منظور پاسخگویی به نیازهای گوناگون فعالان در بازار سرمایه نیاز به ابزارهای مالی متنوع و با کارکردهای مختلف وجود دارد.
وی افزود: نوع خاصی از ابزارها که قابلیت کاربرد و عملیاتی شدن در تمامی بازارهای مالی را دارد، انواع ابزارهای مالی مشتقه است که به صورت گسترده در بازارهای جهانی مورد استفاده قرار گرفته و بر مبنای نوع دارایی تقسیم بندی شده اند: ابزارهای مشتقه بر پایه ارزهای خارجی، ابزارهای مشتقه بر پایه نرخ سود (بهره)، ابزارهای مشتقه بر پایه کالا و ابزارهای مشتقه بر پایه سهام.
به گفته این مقام مسوول، اوراق اختیار معامله، یکی از مهم ترین و البته جذاب ترین این ابزارها است.
حسن امیری، اوراق اختیار معامله را به عنوان یکی از مهم ترین اوراق مشتقه خواند و خاطر نشان کرد: اوراق اختیار معامله به عنوان یکی از ابزارهای مالی مشتقه، با توجه به خواص خود نه تنها یکی از ابزارهای مورد علاقه پژوهشگران حوزه مالی بوده است (تا حدی که رابطه ای برای قیمت گذاری آن شایسته کسب جایره نوبل اقتصاد شده است)، بلکه در میان فعالان عرصه عمل در بازارها نیز یکی از مهم ترین اوراق مشتقه محسوب می شود.
زیرا با خاصیت دوگانه خود یعنی ترکیب اختیار از یکسو و تعهد از سوی دیگر، برخلاف ابزارهایی چون قراردادهای آتی خواستاران بیشتری را مجذوب خود می کند.
وی ضمن اشاره به تاکید دکتر شاپور محمدی بر راه اندازی معاملات اوراق اختیار معامله عنوان کرد: با توجه به اهمیت این ابزار، تلاش گسترده ای برای راه اندازی معاملات اوراق اختیار معامله آغاز شد. تلاشی که نتیجه آن را امروز می بینیم و شاهد آغاز معاملات اوراق اختیار معامله در بازار سرمایه ایران هستیم. بازاری که با گذر 50 سال از عمر آن، جای خالی چنین ابزاری در آن احساس می شد.
به گفته این عضو هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، با راه اندازی معاملات این اوراق، نه تنها یکی از نیازهای اصلی فعالین این بازار برطرف شده است (که گواه آن انجام بیش از دو هزار معامله تنها در نخستین روز معاملات این ابزار در بورس کالاست)، بلکه یکی از مشکلات اساسی سرمایه گذاران خارجی نیز پاسخ داده شده است.
وی ادامه داد: اکنون سرمایه گذاران ما می توانند با استفاده از این ابزار اقدام به پوشش ریسک های ناخواسته کنند. همچنین می توانند با اخذ موقعیت در این ابزار اقدام به سرمایه گذاری و کسب بازدهی کنند.
معاون نظارت بر بورس ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار، این گام را آغازی بر معاملات اوراق اختیار خواند و تاکید کرد: آنچه امروز شاهد آن هستیم تنها آغاز راه بلندی است که در پیش داریم. اکنون تنها معاملات اوراق اختیار معامله را شاهدیم. این امر، موضوعی کوتاه مدت است و در آینده ای بسیار نزدیک معاملات اختیار فروش نیز آغاز می شود.
وی افزود: امروز تنها اوراق اختیار معامله اروپایی را داریم ولی در آینده ای نه چندان دور اوراق امریکایی و انواع دیگر اوراق را خواهیم داشت.
حسن امیری در پایان سخنان خود از دست اندرکاران پروژه اوراق اختیار معامله، دکتر شاپور محمدی ریاست سازمان بورس، دکتر عراقچی معاون اجرایی سازمان، مدیران عامل بورس کالا، بورس تهران و فرابورس ایران و همچنین آقایان ناصرپور، صحرایی، محسنی، صادقی و خانم نظری، مدیران عامل و همکاران فنی در شرکت سمات و همچنین دکتر پیمانی تشکر و قدردانی به عمل آورد.
دیدگاه شما