آشنایی با ابزار مشتقه

Derivatives Markets

بازارهای مالی و علم مالی نوین را بدون شناخت مشتقات نمی‌توان درک کرد. کتاب بازارهای مشتقه یکی از مشهورترین منابع درسی رشته مالی است که به شناخت بازارهای مالی و علم مالی نوین می‌پردازد. این کتاب به خواننده کمک می‌کند تا ابزارهای مشتقه موجود را بشناسد، از نحوۀ استفاده از آنها آگاهی یابد، نحوۀ قیمت‌گذاری آنها را بداند و دریابد که چگونه ابزارها و مفاهیم پایه مشتقه به طور گسترده‌تر در علم مالی مفید واقع می‌شوند. در این کتاب فرض بر آن است که خواننده مفاهیم ابتدایی مالی از قبیل ارزش فعلی، ارزش آتی و مفاهیم مقدماتی ریاضی و آمار را می‌داند.

در پیشانی سخن
پیشگفتار مترجمان
پیشگفتار مؤلف

فصل اول: مقدمه‌ای بر مشتقات

بخش اول: بیمه، هج‌کردن و راهبردهای ساده
فصل دوم: معرفی قراردادهای فرارو و اختیارات معامله
فصل سوم: بیمه، کران‌ها و دیگر راهبردها
فصل چهارم: مقدمه‌ای بر مدیریت ریسک

بخش دوم: قراردادهای فرارو، آتی، و سوآپ
فصل پنجم: قراردادهای مالی فرارو و آتی
فصل ششم: قراردادهای فرارو و آتی کالا
فصل هفتم: قراردادهای آتی و فراروی نرخ بهره
فصل هشتم: سوآپ‌ها

بخش سوم: اختیارات معامله
فصل نهم: رابطه برابری قیمت اختیار معامله و سایر روابط
فصل دهم: قیمت‌گذاری دوجمله‌ای اختیار معامله: مفاهیم پایه
فصل یازدهم: قیمت‌گذاری دوجمله‌ای اختیار معامله: موضوعات انتخابی
فصل دوازدهم: فرمول بلک ـ شولز
فصل سیزدهم: بازارگردانی و دلتاـ هج‌کردن
فصل چهاردهم: اختیارات نامتعارف

منابع
واژه‌نامه
نمایه

کتاب حاضر برای دانشجویان رشته حسابداری و مالی در مقطع کارشناسی ارشد به عنوان منبع اصلی درس «مهندسی مالی و مدیریت ریسک» به ارزش 2 واحد ترجمه شده است. امید است علاوه بر جامعه دانشگاهی کلیه مدیران مالی و حسابداران و سهام‌داران بازار بورس و فرابورس و سایر علاقه‌مندان نیز از آن بهره‌مند شوند.

ابزار «آتی سبد سهام» در بورس تهران

به آشنایی با ابزار مشتقه گفته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار از مهم‌ترین مزایای ابزارهای مشتقه، مدیریت ریسک بازار سهام است و از طریق این ابزار سرمایه‌گذاران می‌توانند سودی بیشتر از سودهای معمولی کسب کنند.

به گفته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار از مهم‌ترین مزایای ابزارهای مشتقه، مدیریت ریسک بازار سهام است و از طریق این ابزار سرمایه‌گذاران می‌توانند سودی بیشتر از سودهای معمولی کسب کنند. بر این اساس، روز گذشته شاپور محمدی در مراسم رونمایی از بازار قراردادهای آتی سبد سهام با اظهار خوشبینی نسبت به رونق معاملات آتی سبد سهام عنوان کرد: در سال گذشته ابزار آتی تک سهم در بورس تهران رونمایی شد و اکنون با ورود ابزار آتی شاخص سهام این امیدواری وجود دارد تا شاهد رونق هرچه بیشتر استفاده آشنایی با ابزار مشتقه از ابزار مشتقه در بورس تهران باشیم. وی همچنین از ورود دو ابزار جدید تا پایان سال خبر داد و گفت: برای به ثمررسیدن این هدف، نهادهای مختلف تلاش قابل توجهی داشته‌اند که از آن جمله می‌توان به حضور پررنگ شرکت‌های تامین سرمایه و کارگزاری‌ها اشاره کرد. همچنین شرکت مدیریت فناوری اطلاعات بورس نیز طی این مدت فعالیت گسترده‌ای داشت آشنایی با ابزار مشتقه و توانست بسترهای لازم برای انجام معاملات آتی سبد سهام و تعریف نمادها را ایجاد کند. محمدی به فعالیت‌های شرکت سپرده‌گذاری آشنایی با ابزار مشتقه مرکزی نیز اشاره کرد و گفت: در بحث راه‌اندازی این ابزار سمات از پایه‌های اصلی اجرایی بوده است. تیم شرکت سپرده‌گذاری در این مدت کمک‌های شایانی انجام داد تا استفاده از ابزار آتی سبد سهام در بورس مورد استفاده قرار گیرد. سخنگوی سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به تلاش‌های گسترده هیات‌مدیره بورس تهران و سازمان بورس در زمینه انتشار ابلاغیه‌ها، ایجاد قوانین معاملاتی و نظارت نیز تصریح کرد: در میان نهادهای فعال در این زمینه، فعالیت‌های کمیته فقهی آشنایی با ابزار مشتقه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. با توجه به اینکه ابزارهای مالی کلاسیک تا زمانی که از لحاظ شرعی تایید نشود، مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، کمیته فقهی تلاش بسیاری داشت تا ابزار آتی شاخص سهام از لحاظ شرعی تایید شود.

عضو شورای عالی بورس، در ادامه با اشاره به اهداف اعمال این ابزار در بازار سهام گفت: یکی از اهداف مهم ابزار مشتقه ایجاد فرصت سرمایه‌گذاری برای افرادی است که به دنبال کسب سودهای بیشتر از مقدار معمول ناشی از فرصت‌های آربیتراژی هستند. به گفته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار از دیگر کارکردهای ابزار آتی روی سبد سهام، پوشش ریسک آشنایی با ابزار مشتقه مناسب است. وی در این زمینه گفت: استفاده از این ابزار می‌تواند بسیاری از

ریسک‌گریزان را به سمت سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه هدایت کند، همچنین می‌تواند مدیریت ریسک برای اشخاص و صندوق‌ها را تا حد قابل توجهی افزایش دهد. محمدی همچنین از ورود دو ابزار جدید بورسی دیگر تا پایان سال خبر داد و گفت: در همکاری‌های مشترک سازمان بورس و دیگر ارکان در نظر گرفته شده است، تا پایان سال جاری ابزار فروش استقراضی و وارانت راه‌اندازی شود. وی افزود: با ورود این ابزارها به لحاظ ابزار کلاسیک، جعبه ابزار بازار سهام کامل می‌شود. با توجه به اینکه در بحث ابزارهای مالی اسلامی در بورس نیز پیشرفت قابل توجهی داشته‌ایم، بر این اساس راه‌اندازی اوراق بیمه اتکایی در دستور کار قرار گرفته است.

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار تصریح کرد: در سال‌های اخیر، نهادهای مالی، رشد مطلوبی داشته‌اند بطوری که پیش بینی می‌شود تعداد این نهادها تا پایان سال به ٦٥٠ نهاد مالی برسد. بی‌شک وجود این نهادها اثرات قابل توجهی در فعالیت بازار سرمایه داشته و می‌تواند باعث قوام بخشیدن به اجرای ابزارهای جدید شود. وی بر لزوم فرهنگ‌سازی ابزارهای مالی مختلف در بازار سرمایه از سوی رسانه‌ها تأکید کرد و گفت: بی‌شک عمق بازار سهام بدون آشنایی با ابزارهای مالی مختلف افزایش نخواهد یافت، بنابراین رسانه‌ها برای فرهنگ‌سازی ابزارهای مالی در افکار عمومی باید وارد میدان شوند و فعالیت گسترده‌ای داشته باشند.

ابزار جدید مشتقه

از سویی دیگر، همزمان با مراسم رونمایی از ابزار قراردادهای آتی سبد سهام در بورس تهران، مدیرعامل این شرکت با اشاره به حجم قابل توجهی از معاملات بورس‌های جهانی از این طریق به مزایای آن از جمله پوشش ریسک مناسب اشاره کرد. علی صحرایی با اشاره به پوشش ریسک مناسب این ابزار بیان کرد: طی چند سال اخیر با هماهنگی و همدلی گروه‌های مختلف بورس تهران، توانستیم یک ابزار جدید مشتقه به منظور پوشش ریسک بیشتر بازار ایجاد کنیم. وی در ادامه و با اشاره به تلاش‌های گسترده بورس تهران در این زمینه، بیان کرد: شرکت بورس تهران همزمان با تغییرات در هیات‌مدیره، وظایف و اهداف مهمی را برای فعالیت خود در نظر گرفت. اولین وظیفه این شرکت، عمق بخشی به بازار با توجه به شرایط اقتصادی کشور و دومین هدف آن ایجاد ابزارهای جدید با آشنایی با ابزار مشتقه پوشش ریسک مناسب است.

کمیته توسعه در بازار

مدیرعامل شرکت بورس تهران در ادامه از تشکیل کمیته توسعه در این شرکت خبر داد و گفت: این کمیته که به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده است، وظیفه رصد فعالیت بخش‌های مختلف شرکت بورس تهران را برعهده دارد. نظارت این کمیته شرایطی را فراهم می‌کند تا رسیدن به اهداف در نظر گرفته شده با سرعت بیشتری انجام گیرد. وی در ادامه به تاریخچه ورود ابزار مشتقه به بورس تهران اشاره کرد و گفت: ابزار فروش تبعی از اولین ابزارهای مشتقه‌ای بود که در بورس تهران استفاده شد، این ابزار در ابتدا تنها کارکرد بیمه‌ای داشت، اما هم‌اکنون در بحث تامین مالی نیز استفاده می‌شود. در سال ۹۶ از طریق این ابزار دو هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان تامین مالی در بخش‌های مختلف صورت گرفت که ۱۹ درصد کل تامین مالی کشور در آن سال بود. صحرایی همچنین افزود: در سال ۹۵ نیز ابزار آپشن یا اختیار معامله رونمایی شد که در بازار در حال معامله است و بعد از آن آتی سبد سهام است که پیش‌تر در قالب آتی تک سهم استفاده می‌شد.

قابلیت پوشش ریسک و مزایای مالیاتی

مدیرعامل شرکت بورس تهران با بیان اینکه آتی سبد سهام از محبوبیت قابل توجهی در بازارهای جهانی برخوردار است، گفت: در معاملات بورس‌های بزرگ جهانی، ابزار آتی سبد سهام جزو ۴ ابزار مشتقه پرمعامله است. بر اساس مطالعات WFE، حدود

۶۰ درصد از معاملات جهانی ابزار مشتقه با ابزار آتی روی شاخص صورت می‌گیرد. صحرایی با اشاره به تلاش‌های کمیته فقهی بورس طی این مدت گفت: کمیته فقهی درسال ۹۴ مطالعات گسترده‌ای را در این زمینه آغاز کرد، که در نهایت با همفکری تحقیق و توسعه بورس تهران، سبد مرجعی از صنایع مختلف در نظر گرفته شد و بر اساس آن ابزار آتی سبد سهام شکل گرفت. وی در ادامه گفت: این ابزار کارکردهای چندگانه دارد که مهم‌ترین آن ایجاد یک بازار دوطرفه است. همچنین ابزار آتی سبد سهام از قابلیت پوشش ریسک مناسبی برخوردار است و می‌تواند خاصیت اهرمی داشته باشد.

صحرایی همچنین افزود: در ابزار آتی سبد سهام نیاز به مطالعه تک تک سهام وجود ندارد، از سوی دیگر این ابزار از مزایای مالیاتی نیز برخوردار است بطوری که کارمزدهای این معامله از معافیت مالیاتی برخوردار است. وی گفت: روز گذشته و در جریان رونمایی از این ابزار، هفت نماد معاملاتی عرضه شدند که مهم‌ترین آن آشنایی با ابزار مشتقه سبد سهام ۳۰ شرکت بزرگ، بانک‌ها، خودرویی‌ها، محصولات شیمیایی، فلزی و معدنی‌ها بودند.

شناخت اولیه و اندازه گیری بعدی

ابزارهای مالی مشتقه به عنوان نگهداری شده برای معامله طبقه بندی میشوند،مگر آنکه این ابزارها به عنوان ابزارهای مصون سازی اثربخش تعیین شده باشند.

ابزارهای مالی مشتقه نگهداری شده برای معامله معمولا با قصد تسویه در آینده ای نزدیک خریداری میشوند.

ابزارهای مالی مشتقه در ابتدا ،به ارزش منصفانه شناسایی میشوند و اندازه گیری بعدی آنها نیز به ارزش منصفانه صورت میپذیرد.

کلیه مشتقه ها در صورت مثبت بودن ارزش منصفانه،به عنوان دارایی مالی و در صورت منفی بودن ارزش منصفانه ،به عنوان بدهی مالی ثبت میشوند.

مشتقه های تعبیه شده در قراردادهای اصلی در صورتی به عنوان مشتقه هایی جداگانه و به ارزش منصفانه ثبت میشوند که وبژگیهای اقتصادی و ریسکهای مرتبط با آنها ارتباطی نزدیک با ویژگیهای اقتصادی و ریسکهای قراردادهای اصلی نداشته باشد و قراردادهای اصلی از نوع نگهداری شده برای معامله نباشد به ارزش منصفانه از طریق سور یا زیان اندازه گیری نشده باشد . مشتقه های تعبینه شده مذکور به ارزش منصفانه اندازه گیری میشوند و تغییرات در ارزش منصفانه آشنایی با ابزار مشتقه آنها در سود یا زیان شناسایی میشود. تجدید ارزیابی تنها دذ صورتی رخ میدهد که با تغییری در مفاد مندرج در قرارداد رخ دهد که منجر به تعدیل قابل ملاحظه جریانهای نقدی شود و یا تجدید طبقه بندی یک دارایی مالی در طبقه ای به غیر از ارزش منصفانه از طریق سودیا زیان انجام شود.بااین حال به عنوان یک مورد استشناء، اختیار بیمه گذار بریا واگذاری یک قرارداد بیمه در ازای دریافت مبلغی ثابت یا در ازای مبلغی متشکل از آشنایی با ابزار مشتقه بخشی ثابت ،و یک نرخ بهره ،حتی در صورت متفاوت بودن قیمت اعمال شده نسبت به مبلغ دفتری بدهی قرارداد اصلی ،تفکیک نمیشود،و به ارزش منصفانه ارائه نمیگردد. مشتقه های تعبیه شده ای که تعریف ارائه شده بریا قراردادهای بیمه را احراز کنند،به عنوان قراردادهای بیمه در نظر گرفته و اندازه گیری میشوند.

هرگونه سود یا زیان ناشی از تغییرات در ارزش منصفانه مشتقه ها در سود یا زیان دوره منعکس میشود.

تهاتر ابزارهای مالی

داراییهای مالی و بدهیهای مالی در صورتی تهاتر میشوند و مبلغ خالص آنها در صورت وضعیت مالی تلفیقی کزارش میشود که حق قانونی قابل اجرایی در زمان حال برای تهاتر مبالغ شناسایی شده وجود داشته باشد و قصد تسویه برمبنای خالص وجود داشته باشد.

آرمان پرداز خبره

شرکت آرمان پرداز خبره بیش از 15سال سابقه فعالیت در زمینه حسابداری و حسابرسی و خدمات مشاوره مالی و مالیاتی

ابزار مشتقه چیست؟

ابزار مشتقه ابزاری است که از بازارهای پایه ای مثل کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده اند و در بورس های مربوطه انجام می پذیرند.

به گزارش ویکی پلاست به نقل از ایبِنا، ابزار مشتقه به قرارداد یا آشنایی با ابزار مشتقه اوراقی گفته می‌شود که ارزش آن وابسته به ارزش اوراق بهادار، کالا، شمش یا ارز اصلی است و هیچگونه ارزش مستقلی ندارد، پیمان آتی و اختیار معامله دوگونه از این ابزارها هستند که به طور معمول در بورس‌های معتبر جهان دادوستد می‌شوند.

بر اساس این گزارش، این ابزار در معاملات اصل دارایی جا به جا نشده و عملکرد قیمت آن ناشی از تغییرات قیمت کالای مربوطه است.

معاملات در این بازار نسبت به بازار نقدی سرعت و قدرت نقد شوندگی بیشتری دارد و هزینه کمتری در بازار ایجاد می کند و می تواند از نظر اقتصادی در انتقال خطر بازار و کاهش هزینه تامین مالی، افزایش بازده دارایی، تعدیل سریع ساختار جریان نقدی و گریز از مالیات و در نهایت تغییر آشنایی با ابزار مشتقه نرخ ثابت بدهی به نرخ شناور موثر باشد و از نظر اسلام به دلیل مشروع بودن نرخ شناور، این ابزار در کشورهای اسلامی مورد استفاده قرار گرفته و زمینه های استفاده از آن در ایران هم در حال پایه ریزی است.