آشنایی با ابزارهای مالی

ابزار مالی در مهندسی مالی

آشنایی با ابزارهای مالی

رایگان ثبت نام کنید

بلاگ/آموزش بورس

انواع بازارهای مالی کدام‌اند؟؛ آشنایی با بازار سهام و بدهی

در مطلب بازارهای مالی چیست به توضیح کلی در مورد این بازارها پرداخته شد. اکنون به تعریف انواع بازارهای مالی پرداخته و هر یک از آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

بازارهای مالی بر پایه معیار­های متفاوتی تقسیم‌ می‌شوند:

بازارهای مالی بر اساس دارایی، سه دسته‌اند:

بازار سهام

بازاری که در آن سهام شرکت‌­ها دادوستد می‌شود.

سهم، قسمتی از سرمایه شرکتی است که مشخص می‌کند میزان تعهد و منافع و مشارکت صاحب شرکت چه مقدار است. سهام انواع متفاوتی دارد که به شرح زیر هستند:

سهامی است که متعلق به شخص معینی است و اسم صاحب ‌سهم در دفتر ثبت آن شرکت و ورقه سهام ثبت خواهد شد.

سهامی است که برخلاف سهام بانام، اسمی از مالک سهام در آن بیان نمی‌شود و به‌صورت وجه حامل ثبت و تنظیم می‌شود و نقل‌وانتقال این نوع سهام آسان است.

سهامی است که نسبت به سهام بانام و بی­‌نام برتری دارد و زمانی که شرکت به افزایش سرمایه نیاز داشته باشد و کسی مسئولیت خرید سهام را بر عهده نگیرد و یا شرکت بخواهد از افراد بااعتبار استفاده کند، سهام ممتاز آن شرکت منتشر می‌شود.

در واقع سهامی که مزایای قانونی بیشتری نسبت به دیگر سهام شرکت داشته باشد را سهام ممتاز می‌گویند.

این سهام بدون سر­رسید است و سهامداران ممتاز، حق مالکیت دارند و دارندگان این سهام در دریافت سود، حق تقدم دارند. پرداخت سود سهام ممتاز، قبل از سهام عادی است.

افرادی که ایده ایجاد استارت­ آپ دارند و با مشکل کمبود سرمایه مواجه هستند، با انتشار سهام ممتاز در استارت ­آپ، می‌­توانند سرمایه موردنیاز خود را جذب کنند.

اوراق بدهی دارای خصوصیاتی است که با توجه به آن خصوصیات فروخته می‌شوند و عبارتند از:

• ارزش اسمی: که به آن، مقدار اصل وام گفته می‌شود.
• تاریخ سر­رسید: که در آن صاحب اوراق بدهی ارزش اسمی اوراق خود را دریافت می‌کند.
• نرخ سود اسمی: به نرخ بهره‌­ای گویند که پرداخت آن به ‌صورت آشنایی با ابزارهای مالی دوره‌­ای تا موعد سررسید اوراق است.
• قیمت فروش: فروش اوراق، قبل از زمان سررسید در بازار سرمایه به قیمت روز.
• نرخ سود تا سررسید (YTM): خریداری اوراق، پس از اولین روز انتشار. (قیمت تعیین ‌شده بازار و نگهداری آن تا تاریخ سررسید را YTM گویند)

اوراق بدهی در بازار فرابورس و تحت نمادهای اخزا خریدوفروش می‌شوند. (برای مطالعه بیشتر درباره اوراق اخزا می‌توانید به مقاله آشنایی با بازار و انواع اوراق مراجعه کنید؛ همچنین برای دریافت اخبار پیرامون اخزا می‌توانید به سایت سخاب مراجعه کنید.)

بازار بدهی

بازاری است که در آن، اوراق مختلف شامل اسناد خزانه دولتی و اوراق قرضه دولتی مبادله می‌شوند. هدف بازار بدهی، ایجاد سیستمی برای تأمین مالی مخارج کوتاه‌مدت، میان­‌مدت و بلند­مدت بخش دولتی و خصوصی است.

بخش اصلی بازار بدهی، تعیین غیردستوری نرخ بهره­ بازار است، به‌­گونه‌­ای که تشکیل ‌دهنده‌ سود آینده­‌ی عرضه و تقاضا برای اوراق بلند­مدت و تعیین نرخ سود واقعی است.

اما این اصل در ایران صادق نیست و نرخ سود توسط بانک مرکزی و بازار پول تعیین می‌گردد. دلیل آن نیز تأثیر کم بازار بدهی است. از طرف دیگر بازار بدهی، جریان نقدینگی مخرب بین بازارهای ارز، مسکن و طلا را جمع‌­آوری می‌کند.

شخصی که اوراق بدهی خریداری می‌کند، نسبت به افرادی که سهام یک شرکت در بورس را خریداری می‌کنند ریسک کمتری را متحمل می‌شود.

بازار ابزارهای مشتقه

بازاری است برای معاملاتی که مبنای آن، ابزارهایی با دارایی‌های مالی است که از انواع آن به اختیار معامله و قرارداد آتی می‌توان اشاره کرد.

بازار مشتقه از بازارهای پایه‌­ای مانند کالا، انرژی، ارز، پول و سرمایه تشکیل می‌گردد که هنگام معامله اصل دارایی جابه‌جا نمی‌شود و تغییر قیمت آن ناشی از قیمت انتظاری کالای مورد نظر در بازار پایه است.

در بازارهای مالی جهانی اکثر سرمایه‌­گذاران خرد، برای کسب بازده معقول از ابزار مشتقه مربوط به سهام استفاده می‌کنند.

ابزار مشتقه 4 گروه هستند:

قراردادی است که دو طرف معامله تعهد می­‌دهند که در تاریخ معین، کالایی با قیمت مشخص را که توافق کرده‌­اند مبادله کنند. از جمله معاملاتی که به‌صورت قرارداد سلف انجام می‌گیرد، نفت خام است.

در این قرارداد معامله‌گران متعهد می‌شوند معامله‌ای در آینده انجام گیرد که کالا را در تاریخ سررسید و با قیمت معین به یکدیگر منتقل کنند.

این نوع قرارداد توافقی است بین دو شرکت برای معاوضه جریانات نقدی در آینده که تاریخ و چگونگی معاوضه جریانات نقدی در آن معین می‌شود.

قراردادی است دوطرفه بین خریدار و فروشنده که خریدار حق دارد مقدار معینی از دارایی را با قیمت مشخص و در زمان مشخص خریدوفروش کند.

بازارهای مشتقه

قراردادهای آتی در دو بازار مختلف بورس و بازار خارج از بورس، مورد معامله قرار می‌گیرند.

بازار آتی کالا: بازاری است که در مکانی معین به عرضه و تقاضا و تعیین قیمت­‌های سهام عرضه‌شده، می‌­پردازد. قراردادها به‌ طور استاندارد و قانون­مند هستند و قیمت‌ها برای همه یکسان است. قراردادها دارای شرایط و ویژگی‌های یکسان هستند و در بورس‌­های مرتبط با اختیار معامله و یا بورس‌­های مرتبط با قرارداد آتی معامله می‌شوند.

بازار خارج از بورس: بازارهایی که به‌ صورت شبکه‌­­ای مبنی بر ارتباط تلفنی و رایانه‌­ای هستند. از مزایای این بازار می‌توان به عرضه تسهیلات بیشتر در بازار معاملات آن اشاره کرد، چون شرایط این قرارداد را بورس تعیین نمی‌کند. (این بازار در دسته بازار مالی براساس ساختار سازمانی قرار می‌گیرد.)

بازارهای مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

در این بازار اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می‌شوند. فروشنده اوراق بهادار، همان نشردهنده اوراق بهادار است. در واقع واگذاری اوراق بهادار و در مقابل آن تأمین مالی موردنیاز شرکت‌­ها و بنگاه­‌های اقتصادی، از ویژگی‌های بازار دست‌اول است.

اوراق پس از عرضه در بازار اولیه، در بازار ثانویه قابلیت داد­و­ستد به خود می‌گیرند. این بازار به دلیل افزایش قابلیت نقدشوندگی اوراق در بازار دست‌اول، به وجود می‌­­آید. دادوستد در این بازار بدون محدودیت است، به همین دلیل با جابه‌جا شدن ابزارهای مالی در این بازار، قدرت نقدشوندگی زیادی ایجاد می‌شود.

بازارهای مالی بر اساس ساختار سازمانی

یکی از انواع آن بازار خارج از بورس است که به شرح آن پرداختیم.

بازارهای دیگر این دسته‌بندی، بازارهای حراج و بازارهای واسطه هستند.

در این بازار خریداران و فروشندگان به ‌طور مستقیم معامله می­‌کنند و معامله زمانی صورت می‌گیرد که بالاترین قیمتی که برای خرید سهم پیشنهاد شده، با پایین­‌ترین قیمت که توسط فروشنده سهام تعیین‌شده، برابر باشد.

شامل سازمان‌هايى است که کالاها و خدمات را به ‌منظور فروش مجدد و تحصيل سود خريدارى مى‌کنند.

جمع­‌بندی

بازارهای مالی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی هرکشور به شمار می‌روند. در این آشنایی با ابزارهای مالی آشنایی با ابزارهای مالی مطلب سعی شد تا اشاره‌ای گذرا به هر کدام از آن‌ها داشته باشیم.

از کارکردهای این بازارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تقسیم ریسک بین دارندگان و متقاضیان وجوه.
• تعیین قیمت اوراق بهادار براساس قیمت عرضه و تقاضای موجود در بازار.
• افزایش کارایی برای تعیین صحیح‌تر قیمت اوراق بهادار.

برای آشنایی بیشتر با تمام بازارهای مالی کشور می‌توانید دوره آموزشی رایگان آموزش همگانی سرمایه‌گذاری و برای آشنایی بیشتر با بازار بورس می‌توانید دوره آموزشی رایگان دوره آشنایی با بازار بورس را مشاهده کنید.

ابزار مشتقه چیست و چه کارکردی دارد؟

ابزار مشتقه در بازارهای مالی، همان‌طور که از اسم‌شان پیداست، ابزارهایی هستند که از یک دارایی پایه مشتق شده‌اند. شاید آشنایی با ابزارهای مالی درک فلسفه وجودی چنین ابزارهایی برای افرادی که با بازارهای مالی آشنایی ندارند کمی دشوار باشد، اما شاید اگر خودمان را جای تاجران و کشاورزان قدیمی بگذاریم، راحت‌تر بتوانیم فلسفه این ابزارها را درک کنیم!

ابزار مشتقه چیست؟

کشاورزی را فرض کنید که تمام درآمدش از محل فروش محصولی است که در یک فصل خاص برداشت می‌کند. این کشاورز باید تمام سال منتظر فصل برداشت باشد تا به یک درآمد احتمالی از محل فروش محصول برسد. این کشاورز از یک طرف باید هزینه‌های مالی پرورش محصول را متقبل شود و از طرف دیگر باید امیدوار باشد که محصولش دچار آفت نشود یا مثلا در اثر کاهش بارندگی مقدار برداشت محصول کاهش نیابد. یا اینکه در فصل برداشت محصول، بهای محصول کاهش نیابد. به عبارت ساده‌تر، تولید و فروش محصولات کشاورزی با ریسک همراه است و ممکن است این ریسک به کاهش درآمد سالانه کشاورز منجر شود.

اما این کشاورز می‌تواند با پیش‌فروش کردن محصول ریسک کاهش درآمد را از بین ببرد و از طرف دیگر زودتر از آشنایی با ابزارهای مالی موعد برداشت به پول برسد و بخشی از این پول را صرف هزینه‌های تولید محصول کند. در چنین حالتی، «پیش‌فروش محصول» در واقع ابزاری مالی است که کشاورز برای از بین بردن ریسک‌های تولید محصول استفاده کرده است.

کارکرد عمده ابزارهای مشتقه مالی هم در واقع همین است و هدف از طراحی و استفاده از این ابزارها کاهش ریسک معاملات است. برای نمونه بیایید ببینیم چگونه می‌شود از ابزار «اختیار معامله» برای کاهش ریسک استفاده کرد.

استفاده از ابزار اختیار معامله برای کاهش ریسک

اول بیایید ببینیم اختیار معامله چیست. اختیار معامله قراردادی برای آینده است که بر اساس آن خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که مقدار مشخصی از یک دارایی را در تاریخ معینی معامله کنند. از آنجا که هر معامله دو طرف (خریدار و فروشنده) دارد، اختیار معامله را هم به دو دسته تقسیم کرد: اختیار خرید و اختیار فروش.

ابزارهای مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آن‌ها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم

اکنون بیایید ببینیم اختیار فروش چگونه چیزی است و کسی که اختیار فروش را می‌خرد صاحب چه حقی می‌شود. خریدار یک قرارداد اختیار فروش مبلغ مشخصی به طرف مقابل پرداخت می‌کند و در برابر این مبلغ از این اختیار برخوردار می‌شود که بتواند در زمان مشخص‌شده مقداری از یک دارایی مشخص را به طرف دیگر بفروشد. فروشنده اختیار فروش هم باید در زمان تعیین‌شده آماده خرید آن دارایی با مبلغ تعیین‌شده باشد. نکته اینجاست که دارنده اختیار فروش هیچ الزام و تعهدی به آشنایی با ابزارهای مالی فروش دارایی مورد بحث ندارد و در زمان سررسید قرارداد می‌تواند از اختیار فروش خود چشم‌پوشی کند و آن دارایی را برای خودش نگه دارد.

کمی پیچیده شد، نه؟ برای اینکه از سردرگمی خارج شویم، بیایید یک نمونه عملی را با هم مرور کنیم. فرض کنید شما امروز می‌خواهید در سهام شرکت الف سرمایه‌گذاری کنید و قیمت روز هر برگه سهم این شرکت مثلا ۵۰۰ تومان است. ارزیابی شما این است که قیمت سهام این شرکت تا سه ماه آینده ۵۰ درصد رشد می‌کند و به ۷۵۰ تومان می‌رسد. اما از آن طرف نگرانید که مبادا بازار دچار تلاطم شود و قیمت سهم کاهش یابد. در حالت عادی برای پوشش ریسک کاهش قیمت این سهم ابزاری ندارید و مجبورید با ریسک کاهش قیمت سهم سر کنید.

اما با استفاده از ابزار مشتقه اختیار فروش می‌توانید این ریسک را کاهش دهید، در واقع این ریسک را به شخص دیگری منتقل می‌کنید. به این صورت که اختیار فروش مقدار معینی از سهم شرکت الف را می‌خرید. قرارداد اختیار فروش هم به این شکل است که برای خرید اختیار فروش هر سهم ۵ تومان می‌پردازید و در مقابل این اختیار را به دست می‌آورید که در سه ماه آینده هر سهم‌تان را با مبلغ ۴۹۰ تومان بفروشید.

حال اگر در ۳ ماه آینده قیمت سهم‌تان رشد کند و مثلا به ۶۰۰ تومان یا بالاتر برسد، از اختیار فروش‌تان -که فروش به مبلغ ۴۹۰ تومان است- صرف‌نظر می‌کنید و سهام‌تان را در بازار می‌فروشید. ولی اگر قیمت سهم‌تان کاهش پیدا کند و مثلا به ۴۰۰ تومان برسد، از اختیار فروش‌تان استفاده می‌کنید و به جای اینکه سهم‌تان را در بازار و به قیمت ۴۰۰ تومان بفروشید، از اختیار فروش استفاده می‌کنید و سهم‌تان را با قیمت ۴۹۰ تومان به فروشنده اختیار فروش (طرف دیگر قرارداد اختیار فروش) می‌فروشید. پس می‌بینید که در این مثال، قرار داد اختیار فروش خیلی ساده مانند یک بیمه‌نامه عمل می‌کند و اجازه نمی‌دهد قیمت سهام‌تان زیر ۴۹۰ تومان بیاید.

معرفی ابزارهای مشتقه

ابزار مشتقه پیچیدگی‌ها و ریزه‌کاری‌های زیادی دارند و شاید استفاده از آن‌ها برای تازه‌کارها فکر خوبی نباشد. اما آشنایی کلی با این ابزارها می‌تواند ما را با جذابیت‌های بازارهای مالی آشنا کند و کمک‌مان کند تا در زمان مناسب ابزارهای مناسب برای شیوه سرمایه‌گذاری خودمان را انتخاب کنیم و بازدهی سرمایه‌مان را به حداکثر برسانیم. در اینجا تعدادی از ابزارهای مشتقه را با هم مرور می‌کنیم:

قراردادهای اختیار معامله

اختیار معامله یکی از جذاب‌ترین ابزارها برای پوشش ریسک نوسان قیمت دارایی است که بالاتر درباره آن توضیح دادیم. یک بار دیگر به این نکته اشاره می‌کنیم که خریدار اختیار معامله (خرید یا فروش) الزام و تعهدی به اجرای معامله ندارد ولی فروشنده اختیار معامله ملزم است در صورت درخواست طرف دیگر، اقدام به معامله کند.

ابزار مشتقه قرارداد سلف

اگر بخواهیم ساده بگوییم، قرارداد سَلَف برعکس نسیه است. در نسیه کالایی را دریافت می‌کنید و قول می‌دهید که پولش را بعدا بپردازید، اما در قرارداد سلف پول یک دارایی پایه را از قبل می‌پردازید و طرف دیگر متعهد می‌شود که در زمان معین دارایی مورد نظر را تحویل شما بدهد. فایده این نوع قرارداد برای فروشنده این است که سریع‌تر به پول دسترسی پیدا می‌کند و می‌تواند از این پول برای پوشش هزینه‌های جاری خود استفاده کند. خریدار هم در واقع روی کالایی سرمایه‌گذاری کرده است که انتظار می‌رود در آینده با رشد قیمت همراه باشد.

نکته: این امکان وجود دارد که خریدار قرارداد سلف، دارایی پیش‌خریدشده را در قالب یک «قرارداد سلف موازی استاندارد» بفروشد. به عبارت دیگر، خریدار قرارداد سلف می‌تواند دارایی آینده خودش را به دیگری واگذار کند. به این نوع قرارداد هم به‌اختصار سلف می‌گویند.

قرارداد آتی

قرارداد آتی همان‌طور که از اسمش پیداست، نوعی از ابزار مشتقه و قراردادی برای انجام یک معامله در آینده است. در این نوع قرارداد فروشنده و خریدار تعهد می‌دهند که مقدار مشخصی از یک دارایی را در زمان سررسید قرارداد آتی با یک قیمت تعیین‌شده معامله کنند. به این ترتیب، خریدار و فروشنده خودشان را در برابر نوسان‌های قیمت آن دارایی بیمه می‌کنند. مثلا یک نوع قرارداد آتی می‌تواند بین کشاورز و کارخانه باشد که هر دو متعهد می‌شوند بعد از فصل برداشت محصول (مثلا گندم)، مقدار مشخصی از محصول را با قیمتی تعیین‌شده معامله کنند.

اما بازارهای مالی این امکان را هم فراهم کرده‌اند که خود این قراردادهای آتی هم دادوستد شوند و معامله‌گران با معامله این قراردادها کسب سود کنند. برای نمونه، تحلیل‌گری ممکن است به این نتیجه برسد که قیمت گندم در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت و در نتیجه اقدام به خرید قرارداد آتی گندم کند. در تئوری، وقتی زمان سررسید این قرارداد فرا برسد، معامله‌گر می‌تواند گندم را با قیمت مشخص‌شده در قرارداد آتی تحویل بگیرد و با قیمت بالاتر در بازار بفروشد و سود کند. اما معمولا این اتفاق نمی‌افتد و معامله‌گر قبل از زمان سررسید، قرارداد خودش را در بازار معاملات آتی با قیمت بالاتر می‌فروشد و اصطلاحا از آن موقعیت خارج می‌شود.

نکته: بازار معاملات آتی در ایران از سال ۱۳۸۷ و با معاملات آتی سکه شروع به کار کرد. (هنگام نوشته شدن این متن معاملات آتی سکه در ایران متوقف شده است.) از آن سال به بعد، قرارداد آتی روی دارایی‌های پایه مختلفی از جمله زیره، زعفران، مس، کنجاله سویا و غیره تعریف و در بازار معاملات آتی دادوستد شده است.

ابزار مشتقه قرارداد فوروارد

یکی دیگر از ابزار مشتقه، قرارداد فوروارد یا forward contract است که شباهت زیادی با قرارداد آتی یا future contract دارد. در قرارداد فوروارد هم مانند قرارداد آتی، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند که در زمان معین معامله معنی را انجام بدهند. مهم‌ترین تفاوت هم در این است که قراردادهای آتی در بورس معامله می‌شوند ولی محل معاملات قراردادهای فوروارد بازارهای خارج از بورس است.

قرارداد سوآپ

قرارداد سوآپ یا معاوضه قراردادی است که بر اساس آن طرفین توافق می‌کنند که عواید ناشی از ابزارهای مالی‌شان را در آینده معاوضه کنند. این نوع قراردادها معمولا بین شرکت‌ها منعقد می‌شود و در آن شرایط معامله از جمله زمان پرداخت و نحوه محاسبه جریان‌های نقدی قید می‌شود. جالب است اشاره کنیم که اولین سوآپ در اوایل دهه ۱۹۸۰ بین شرکت آی‌بی‌ام و بانک جهانی منعقد شد.

قرارداد سوآپ شباهت زیادی با قراردادهای آتی دارد مانند قراردادهای آتی، طرفین سوآپ هم متعهد می‌شوند که در تاریخ یا تاریخ‌های مشخص معاملاتی را با یکدیگر انجام بدهند. دارایی پایه در معاملات سوآپ می‌تواند اوراق قرضه، وام، سبد دارایی‌های بورسی و حتی شاخص سهام باشد.در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقه خارج از بورس به شکل سوآپ منعقد می‌شوند.

ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)

بخش اول کتاب "ابزارهای مالی اسلامی" مبانی نظری (فقهی و اقتصادی) ابزارهای مالی نام دارد که در چهار فصل از نظر فقه معاملات و زوایای آن را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. بخش دوم کتاب به بررسی فقهی و اقتصادی ابزارهای مالی متعارف می پردازد و حاوی سه فصل است. در بخش سوم کتاب آشنایی با ابزارهای مالی به بررسی فقهی و اقتصادی ابزارهای مالی جدید یا ابزارهای مالی اسلامی می پردازد و شامل6 فصل است. در این فصل ها نشان داده می شود با استفاده از عقود اسلامی چون قرض، بیع، اجاره، اجاره به شرط تملیک، استصناع، شرکت، مضاربه، مزارعه و مساقات می توان ابزارهایی مالی طراحی کرد که اولاً از دیدگاه فقه اسلامی مشروع و ثانیاً با توجه به اصول و معیارهای اقتصادی مورد قبول باشند.

محصولات مرتبط

بورس بازی در نگاه شریعت

اوراق مضاربه: ابعاد فقهی، اقتصادی، مالی و مدیریت ریسک

تجربه بانکداری بدون ربا در ایران

اوراق استصناع (بررسی فقهی - حقوقی)

مبانی فقهی بازار پول و سرمایه

روش شناسی تأمین مالی به سوی تأمین مالی معنادار

گفتارهایی درباره اوراق بهادار اسلامی (صکوک)؛ با تأکید بر مدل های عملیاتی مبتنی بر فقه امامیه

صکوک: الگوهای ساختاربندی، انتشار و سرمایه گذاری

پیشرفت های اقتصادی و مالی اسلامی: ارائه شده در ششمین کنفرانس بین المللی اقتصاد و مالی اسلامی

فهم تأمین مالی اسلامی: مطالعه بازار اوراق بهادار در چارچوبی اسلامی

مدیریت ریسک های مالی ساختارهای صکوک

آتی های اسلامی و بازارهای آنها (با اشاره به نقش آنها در توسعه بازارهای مالی روستایی)

مدیریت مالی اسلامی (اصول و کارکردها)

ساختار عملیاتی تأمین مالی اسلامی از طریق انتشار سهام: درسهایی از سرمایه گذاری خطرپذیر

ابزارهای مشتقه (بررسی فقهی و اقتصادی)

• لینک مستقیم
• کافه بازار

برای اطلاع از آخرین اخبار کتاب و تخفیفات، عضو خبرنامه ایمیلی ما شوید.

پاتوق کتاب فردا

خدمات و امکانات

لینک های مفید

bookroom.ir - Copyright © 2007-2021 - All rights reserved

کلیه حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به موسسه کتاب فردا می باشد. کلیه محصولات ارائه شده در این سایت مطابق قوانین جمهوری اسلامی ایران به فروش می رسند.

فروشگاه اینترنتی پاتوق کتاب فردا پاتوق دوست داران کتاب و فرهنگ

پاتوق کتاب فردا به عنوان یک فروشگاه اینترنتی کتاب و با هدف ارائه محصولات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی فعالیت می نماید. پاتوق کتاب فردا علاوه بر این که به عنوان یک فروشگاه اینترنتی کتاب فعالیت می نماید، در نظر دارد تا متفکران، نویسندگان و هنرمندان برجسته انقلاب اسلامی را معرفی نموده و امکان دسترسی به آثار برجسته آنها را فراهم نماید. همچنین از دیگر برنامه های ما معرفی و ارائه نشریات و لوح های فشرده برتر جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی، ارائه مشاوره و همکاری در زمینه برگزاری نمایشگاه های فرهنگی و ترویج فرهنگ کتابخوانی در دانشگاه ها، مساجد، هیئت ها، و نیز ارائه پیشنهادات مناسب جهت سیر مطالعاتی در حوزه های مختلف است. پاتوق کتاب فردا آشنایی با ابزارهای مالی بانک اطلاعاتی کاملی که عموم مردم می توانند به آن دسترسی داشته و از خرید اینترنتی کتاب لذت ببرند.

برگزیده نخستین دوره جشنواره کتاب مجازی برگزیده هفتمین جشنواره رسانه های دیجیتال

بازار سرمایه یا بازارهای مالی چیست؟

بورس اوراق بهادار به عنوان بخشی از بازار سرمایه‌، از اهمیت بسیار زیادی در میان سرمایه‌گذاران برخوردار است و مورد توجه خاص آن‌ها قرار دارد. بنابراین پیش از آن‌که به بررسی ساز و کار بورس اوراق بهادار و چگونگی انجام معاملات در این بازار پرداخته شود، نیاز است تا به اختصار این بازار را تعریف کرد و به بررسی انواع آن پرداخت. در این مطلب به سراغ این موضوع رفته‌ایم و به شما می‌گوییم بازار سرمایه یا بازارهای مالی چیست و بازار سرمایه خود به چند دسته تقسیم می‌شود. با ما همراه شوید.

بازار چیست؟

در علم اقتصاد تعاریف متعددی برای بازار ارائه شده است.
در تعاریف اولیه، بازار به مکان فیزیکى اطلاق می‌شد که خریداران و فروشندگان براى مبادله کالا و خدمات در آن دور هم جمع مى‌شدند. اما در تعاریف بعدی تاکید شد که بازار نباید لزوماً وجود فیزیکی داشته باشد و فضای مشخصی را در برگیرد، در حقیقت بازار شامل تمام خریداران و فروشندگانى است که در حال دادوستد کالا یا خدمات خاصى هستند.
برای مثال بازار معاملات سهام در سطح جهانی، بازاری است که عملیات خرید و فروش در آن از طریق شبکه‌های مخابراتی بین‌المللی انجام می‌شود و مکان معینی ندارد. در حقیقت بازار یک مکانیزم است که این امکان را به خریداران و فروشندگان می‌دهد تا به معامله دارایی‌های خود بپردازند. این دارایی ممکن است فیزیکی (مانند املاک) یا مالی (مانند اوراق بهادار) باشد.
براساس تعریف دومنیک سالواتوره، بازار مکان و یا موقعیتی است که در آن خریداران و فروشندگان، کالا، خدمات و منابع را خرید و فروش می‌کنند. برای هر کالا، خدمت یا منبع که قابلیت معامله داشته باشد، بازاری وجود دارد. در تعریف سالواتوره هم مشاهده می‌شود که بازار می‌تواند یک محل مادی و فیزیکی یا موقعیتی برای انجام معامله باشد.

انواع بازارها کدامند؟

در یک نگاه کلی و از نقطه نظر نوع دارایی‌ها، بازارها به دو نوع بازار دارایی‌های فیزیکی (واقعی) و بازار دارایی‌های مالی تقسیم می‌شوند:
بازار دارایی‌های فیزیکی، بازاری است که در آن خریداران و فروشندگان به معامله دارایی‌هایی که ماهیت واقعی و فیزیکی دارند، مانند اتومبیل، املاک و مستغلات، وسایل منزل و … می‌پردازند.
بازار دارایی‌های مالی به بازاری اطلاق می شود که در آن افراد اعم از حقیقی و حقوقی، می توانند در آن برای معامله اوراق ضمانت مالی، کالا و دیگر دارایی‌های مثلی (عوض‌دار) با هزینه مبادلاتی پایین اقدام کنند. قیمت‌های این بازار تابع عرضه و تقاضا است. اوراق ضمانت شامل سهام، اوراق قرضه و برخی کالاها (فلزات گرانبها یا محصولات کشاورزی) می‌شود.
بازار می‌تواند از نظر سررسید تعهدات مالی، نوع ساختار یا برحسب دارایی طبقه‌بندی شود. بازارهای مالی از نظر سررسید تعهدات مالی، به دو گروه عمده بازار پول و بازار سرمایه تقسیم می‌شوند:

بازار پول چیست؟

بازار پول، بازاری برای داد و ستد پول و دیگر دارایی‌های مالی جانشین نزدیک پول با سررسید کمتر از یکسال است. به بیان دیگر بازار پول، بازار ابزارهای مالی کوتاه‌مدت با سه ویژگی مهم زیر است:

• نقدشوندگی بالا
• کم بودن ریسک عدم پرداخت
• ارزش اسمی زیاد

ابزارهای بازار پول شامل اسناد خزانه (اوراق بهادار کوتاه مدت با سه ماه، شش ماه یا یکسال)، پذیرش بانکی (دستور پرداخت مبلغی معین در تاریخی مشخص)، گواهی سپرده، اوراق تجاری (نوعی اوراق قرضه کوتاه مدت با سررسید ۲۷۰ روز یا کمتر)، قرادادهای بازخرید و دلار اروپایی است. از مهمترین نهادهای این بازار می‌توان به بانک مرکزی، واسطه‌های مالی بانکی مانند بانک‌های تجاری و مؤسسات اعتباری غیربانکی، شرکت‌های تجاری، دولت و مؤسسات دولتی، صندوق های سرمایه گذاری، کارگزاری‌ها و معامله‌گران و در نهایت سرمایه‌گذاران اشاره کرد.

بازار سرمایه چیست؟

بازار سرمایه، به بازارهای مالی برای خرید و فروش ابزارهای مالی نظیر اوراق قرضه یا اوراق بهادار با سررسید بیشتر از یک سال و دارایی‌های بدون سررسید، اطلاق می‌شود. بازار سرمایه بزرگ‌تر از بازار پول است و اهمیت بسیار زیادی در جمع آوری و تامین منابع لازم برای سرمایه‌گذاری واحدهای مختلف تولیدی دارد. بازار سرمایه از نظر مرحله عرضه اوراق بهادار، خود به دو دسته بازار اولیه (بازار دست اول) و بازار ثانویه (بازار دست دوم) تقسیم می‌شود.

بازار اولیه

بازار اولیه بازاری است که در آن سهام یک شرکت یا واحد اقتصادی برای اولین بار در آن عرضه و منتشر می‌شود. عایدی حاصل از عرضه این سهام، منبعی در تامین مالی آن شرکت یا موسسه خواهد بود. از آن‌جا که در بازار اولیه، سهام برای اولین بار به خریداران و متقاضیان عرضه می‌شود، فروشنده اوراق بهادار در حقیقت همان ناشر اوراق بهادار خواهد بود.

بازار ثانویه

با اتمام عرضه اولیه یک سهم در بازار اولیه، برای ادامه معاملات آن سهم، بازار دیگری به نام بازار ثانویه وجود دارد. بنابراین بازار ثانویه به منظور ایجاد آشنایی با ابزارهای مالی امکان داد و ستد اوراق منتشره در بازار اولیه و افزایش قابلیت نقدشوندگی آن تشکیل شده است.
در این بازار است که طرفین معامله این امکان را پیدا می‌کنند که علاوه بر تجدید نظر در اوراق خریداری شده، با خرید و فروش دوباره یا چندباره، تعداد آن را افزایش و یا کاهش دهند و یا اوراق دیگری در سهم دیگری تهیه کنند. دفعات انجام معامه در بازار ثانویه محدودیتی ندارد، این ویژگی بازار ثانویه موجب می‌شود تا نقدشوندگی ابزارهای مالی با جابه‌جا شدن مالکیت آن‌ها، قدرت بیشتری پیدا کند.

بازار ثانویه بر این اساس که چه نوع سهمی در چه محلی مبادله می‌شود، به چهار بازار تقسیم می‌شود:

بازار اول: مربوط به معاملات سهام شرکت‌های بورسی که در بورس انجام می‌شود.
بازار دوم: مربوط به معاملات سهام شرکت‌های غیربورسی که در فرابورس انجام می‌شود.
بازار سوم: مربوط به معاملات سهام شرکت‌های بورسی که در فرابورس انجام می‌شود.
بازار چهارم: بازاری بدون کارگزار و معامله‌گر و مربوط به معاملات خصوصی است که توسط شبکه‌های الکترونیکی و بین سرمایه‌گذاران نهادی و عادی صورت می‌گیرد. نهادها به منظور پرهیز از پرداخت هزینه‌های مربوط به کارگزاری، عموماً معاملات عمده و بلوک خود را در بازار چهارم انجام می‌دهند.

انواع بازارهای مالی بر اساس نوع دارایی

بازارهای مالی به لحاظ نوع دارایی به سه بخش تقسیم می‌شوند:

بـازار سـهام: در ایـن بـازار، سـهام شـرکت های سهامی پذیرفته شده در بورس مورد معامله قرار می‌گیرد.
بازار اوراق بدهی: این بازار برای دادوستد ابزارهای با درآمد ثابت (اوراق قرضه) در نظر گرفته شده است.
بازار ابزارهـای مشـتقه: بـازاری که در آن ابزارهـای مشتقه که مبتنـی بـر دارایـی هـای مـالی یـا فیزیکی هستند، مانند اختیار معامله و قرارداد آتی مورد معامله قرار می‌گیرند.

تفاوت میان بازار سرمایه و بازار پول چیست؟

بازار سرمایه و بازار پول تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند. مهمترین تفاوت آن‌ها در مدت زمان سرمایه‌گذاری است. در بازار پول معمولا با افق زمانی کوتاه مدت سرمایه‌گذاری می‌شود، در حالی‌که در بازار سرمایه اینگونه نیست و سرمایه‌گذاری با دید بلندمدت انجام خواهد شد.
حق مالکیت دیگر تفاوت مهم این دو بازار با یکدیگر به شمار می‌رود. شرکتی که سهام خود را در بورس عرضه کرده است، در واقع بخشی از مالکیت شرکت را به سهامدارن خود واگذار می‌کند. در این بازار دارنده سهام به نوعی در مالکیت شرکت نیز سهیم خواهد بود. این در حالی است که در بازار پول بحث مالکیت مطرح نیست.
استفاده از بازارهای مالی متفاوت دیگر تفاوت بازار سرمایه و بازار پول است. ابزارهای بازار پول بیشتر شامل مواردی چون اسناد خزانه، گواهی سپرده، وام با وثیقه و … می‌شود، در حالی‌که بازار سرمایه از ابزارهایی چون اوراق بهادار، اوراق قرضه و اوراق مشارکت استفاده می‌کند.

سخن آخر

در این مطلب به این موضوع پرداختیم که بازار سرمایه یا بازارهای مالی چیست و گفتیم بازارهای مالی از نظر سررسید تعهدات مالی، به دو گروه عمده بازار پول و بازار سرمایه تقسیم می‌شوند. بازار سرمایه، بازاری برای خرید و فروش ابزارهای مالی چون اوراق قرضه یا اوراق بهادار با سررسید بیشتر از یک سال و دارایی‌های بدون سررسید است.

مهندسی مالی چیست؟ آشنایی با رشته، سرفصل ها و کاربردها

مهندسی مالی چیست؟ آشنایی با رشته، سرفصل ها و کاربردها

دگرگونی اقتصاد جهان طی دهه های اخیر و توسعه اقتصادی موجب ابداع یا تکامل ابزار های متعدد مالی گردیده است. مهندسی مالی با طراحی ابزارهای مورد نیاز پاسخ گوی نیازهای فعالان اقتصادی بوده است.

تعریف عمومی

مهندسی مالی طراحی، توسعه و بکارگیری ابزار ها و فرایندهای نوآورانه مالی است که راه حل های خلاقانه برای مشکلات تامین مالی بنگاه ها ارائه می کند.

تعریف تخصصی

مهندسی مالی مدیریت ریسک از طریق ابزار های ساختاری مالی است.

تاریخچه مهندسی مالی

شکل گیری آن به وسیله بانک های لندن در اواسط دهه 1980 با هدف راه اندازی دپارتمان مدیریت ریسک بود.

شامل گروهی از متخصصان ریسک شرکتی که یک نگرش جدید برای مدیریت ریسک ارائه کردند که شامل موارد زیر است:

• شناسایی ریسک
• محاسبه ریسک
• تجزیه و تحلیل نتایج

نقش های مهندسی مالی

• به وجود آوردن بازار: مهندسان مالی باید معامله ای را ترتیب دهند که نیاز های مشتری را برآورده سازد و سپس بر اساس ایده ی مشتری، خرید یا فروش را انجام دهند.

یک معامله تنها زمانی بهترین است که با حداقل هزینه، اهداف مشتری را تامین کند.

• ابداع: مهندسان مالی اوراق بهادار و فرایند های جدید ایجاد میکنند، آنها باید ابزاری ایجاد کنند که نیاز های مشتری را برآورده سازد.

• پیدا کردن روزنه قانونی: مهندسان مالی در پی روزنه ای برای بهره برداری از قوانین موجود است، مثلا با استفاده از قوانین مالیاتی و آربیتراژ سعی میکنند سود را افزایش دهند.

کاربرد های مهندسی مالی

1.سفته بازی:
خرید کالا یا اوراقی که انتظار افزایش آن میرود یا فروش کالا و اوراقی که انتظار کاهش قیمت آن می رود.

2.پوشش خطر:
هرگاه یک نهاد در معرض خطر قرار گیرد، با استفاده از ابزارهای پوشش خطر، درصدد حذف یا کاهش آن خطر برمی آید.

3.ساختاردهی: از مهندسی مالی جهت ساختاردهی مجدد یک معامله خاص استفاده می شود.

به‌طور مثال یک انتشاردهنده اوراق قرضه و یا مشارکت، ممکن است از نرخ بهره‌ سوآپ، جهت عوض کردن نرخ شناور در تعهدات خود به پرداخت­هایی با نرخ ثابت‌ استفاده کند.

4.اربیتراژ: در شرایطی که بازار، دارای آشفتگی باشد و یا از لحاظ فیزیکی‌، بین بازارها فاصله وجود داشته باشد، ممکن‌ است قیمت‌ها برای مدت کوتاهی از مقدار تعیین‌شده تجاوز نماید و زمینه ی سود را ایجاد کند.

5.مدیریت دارایی ها و بدهی ها:
یکی از کاربرد های مهندسی مالی است که به‌ چگونگی ساختار­بندی دارایی­های یک بنگاه‌ اقتصادی اشاره دارد.

مهندسی مالی عموما به ساختار بندی دارایی ها و بدهی های یک بنگاه اقتصادی می پردازد و می کوشد تا بنگاه بتواند از منابع خود، حداکثر استفاده اقتصادی را بنماید. https://www.investopedia.com/terms/f/financialengineering.asp

ابزارهای مهندسی مالی

ابزار های مهندسی مالی

• ابزار های مالکیت:
  نشان دهنده مالکیت بخشی از یک سازمان و مربوط به حقوق صاحبان سهام است.
  متداول‌ترین نوع این ابزارها سهام عادی شرکت‌ها است. قرارداد ها نیز از این ابزار ها هستند.

• ابزارهای بدهی:
  نشان‌دهنده وامی است که صاحبان سازمان از اشخاص حقیقی یا حقوقی می‌گیرند؛ همانند وام‌های عادی و اوراق قرضه که خود شامل اوراق بهادار با درآمد ثابت (اوراق قرضه) و اوراق بهادار با درآمد متغیر (اوراق مشارکت) است.

• ابزار های مشتقه:
  بیشتر برای از بین بردن ریسک بازار طراحی شده‌‌اند و با استفاده از ارزش دیگر اوراق بهادار در بازار، مشتق می‌شوند.

• ابزارهای ترکیبی:
  ترکیبی از مواردگفته شده آشنایی با ابزارهای مالی هستند که می‌توان به اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام اشاره کرد.

• ابزارهای فیزیکی:
  محصولات یا تولیدات‌ فیزیکی که در بازار کالا خرید و فروش می‌شوند، محصولاتی هستند که‌ ارزش آنها ذاتی در خود آنهاست. مثل ماشین‌آلات و تجهیزات، مواد غذایی، نفت و غیره.

• ابزارهای مالی:
  محصولات یا تولیدات مالی که در بازارهای مالی معامله می‌شوند، عبارتند از محصولاتی که ارزش آنها ذاتی در خود آنها نیست؛ بلکه وابسته‌ به جریانات نقدی است که در آینده برای دارندگان خود ایجاد می‌کنند.

تعریف ابزار مشتقه در مهندسی مالی

ابزار مالی است که ساختار پرداخت و ارزش آن از ارزش اوراق بهادار، کالا های اساسی، نرخ بهره و شاخص اوراق بهادار مربوطه نشأت میگیرد. این ابزار به دارنده های آن اختیار یا تعهد خرید و فروش یک دارایی مالی را می دهد.
ارزش آن از ارزش دارایی های مالی مربوطه مشتق می شود.

خصوصیات ابزار مشتقه

1. قیمت اوراق مشتقه مانند سایر کالا ها و اوراق به عرضه و تقاضا بستگی ندارد بلکه به قیمت دارایی پشتوانه اوراق وابسته است.
2. آن چه در بازار امروز وجود دارد با همان شرایط در آینده به دست می آید.
3. بدهی در اوراق مشتقه یک ادعای قضایی در زمان مشخص است که آن ها را به مثابه یک اهرم بسیار قوی مطرح می کند. بدهی بیانگر تعهد در مقابل خریدار است.

انواع قراردادهای مشتقه درمهندسی مالی

1.قرارداد های آتی (Futures Contract)

قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می کنند که در یک تاریخ مشخص و با یک قیمت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) یک کالا با کیفیت مشخص را مبادله نمایند.

مبلغ کالای مورد معامله تا زمان تحویل پرداخت نمی شود ولی هر دو طرف ودیعه ای به اتاق پایاپای می سپارند.

2.پیمان های آتی (Forward Contract)

قراردادی است که در آن دو طرف تعهد می کنند که در یک تاریخ مشخص و با یک قیمت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار غیر رسمی بورس) یک کالا با کیفیت مشخص را مبادله نمایند.

در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط آشنایی با ابزارهای مالی قرارداد عمل کنند.

3.قرارداد های اختیار معامله (Options)

توافقی است بین فروشنده و خریدار دارایی تعهد شده، بدین صورت که دارنده اختیار حق خرید یا فروش دارایی را با قیمت مشخص و در تاریخ معین در زمان آینده خواهد داشت.

قرارداد های اختیاری به دو دسته تقسیم می شوند:

1. اختیار خرید (Call Options)
2. اختیار فروش(Put Options)

4.قراردادهای معاوضه – سواپها (Swaps)

قرارداد مالی است که یک طرف قرارداد را متعهد می سازد تا مجموعه ای از پرداخت های متعلق به خود را با مجموعه ای از پرداخت های متعلق به دیگری معاوضه نماید.

برای مثال:
بخشی از پرتفوی شرکت امریکایی شامل 100 میلیون پوند اوراق بلند مدت آشنایی با ابزارهای مالی انگلیسی با نرخ بهره 6 درصد است.
همچنین بخشی از پرتفوی شرکت انگلیسی شامل 200 میلیون پوند اوراق بلند مدت امریکایی بانرخ بهره 6 درصد است.

نرخ برابری 1GBP=2USD

ابزار مالی در مهندسی مالی

انواع ابزار های مالی در مهندسی مالی

1. ابزارهای مالی معامله پذیر:
   تنها قابلیت خرید و فروش و انجام معاملات مکرر را دارد. مانند اوراق خزانه.
2. ابزارهای مالی معامله ناپذیر:
   تنها قابلیت ارتباط بین خریدار و صادر کننده آن وجود دارد. مانند سپرده های پس انداز.

انواع معامله گران در بازارهای مالی

1.پوشش دهندگان ریسک (Hedgers):
با استفاده از قراردادهای آتی و اختیار معاملات به دنبال کاهش ریسکی هستند که از حرکت بالقوِۀ آتی در یک متغیر ناشی می شود.

2.سفته بازان(Speculators):
از پیش بینی، جهت حرکت آتی قیمت، در یک متغیر بازار استفاده می کنند.

3.آربیتراژگران(:(Arbitrageurs):
با اتخاذ موقعیت های متناسب در دو یا چند بازار مختلف، به دنبال کسب سود بدون ریسک هستند.

پیشنهاد می کنیم جهت کسب اطلاعات بیشتر به سایت تخصصی iBourse.org مراجعه کنید.