انواع ریسک سرمایه گذاری

نرخ بازدهی مورد انتظار = نرخ بازدهی بدون ریسک + X

ریسک و مدیریت ریسک

پیش از آنکه ریسک را بشناسیم و در مورد آن بیشتر بدانیم، لازم است بدانیم ریسک چه چیزی نیست تا بهتر بتوانیم ریسک را بشناسیم.

ریسک چی نیست؟

واژه های خطر و بحران گاهی معادل ریسک در نظر گرفته می شود که صحیح نیست یا بهتر است گفته شود که کافی نیست.

وقتی از واژه خطر استفاده میکنیم به نظر میرسد در مورد موضوعی منفی که عواقب بدی برای ما خواهد داشت، صحبت میکنیم و بحران، تداعی کننده شرایطی بدتر از خطر است، در حالی که منظور از ریسک، صرفا نا اطمینانی است نه لزوماً اتفاقی منفی.

ریسک چی هست؟

ریسک بعنی نمیدونم سود میکنم یا ضرر، یا حتی چقدر سود میکنم یا چقدرضرر میکنم.

اگر بین چیزی که فکر میکنیم روی خواهد داد و آنچه واقعا روی می دهد، تفاوتی وجود داشته باشد، چه این تفاوت به نفع ما باشد چه به ضرر ما، با ریسک مواجه هستیم. در حقیقت زمانی که با ریسک مواجه هستیم خطر و فرصت را همزمان در کنار هم داریم هم این امکان وجود دارد که با عواقب بدی مواجه بشیم هم این فرصت را داریم که به چیزی بهتر از آنچه تصور میکنیم دست پیدا کنیم.

چرا ریسک وجود دارد؟

هدف از سرمایه گذاری، کسب بازده است. همانگونه که در مقاله بازدهی توضیح داده شد، بین بازدهی واقعی و بازدهی مورد انتظار تفاوت زیادی وجود دارد.

میخوام مقاله بازدهی را مطالعه کنم

بازدهی مورد انتظار از سرمایه گذاری در انواع دارایی ها، گاهی کم و گاهی زیاد است. اما این اختلاف ها از کجاست؟ چرا ما حاضریم در ازای دریافت 14درصد بازدهی، 10 میلیون تومان را در بانک سپرده گذاری کنیم و یا در ازای دریافت 20 الی 23 درصد بازدهی، اسناد خزانه و اوراق مشارکت خریداری می کنیم اما زمانی که همین پول را در بورس سرمایه گذاری می کنیم توقع داریم بازدهی بیشتر از 30 درصد را بدست بیاوریم؟

علت این تفاوتها چیست؟

اگر تمایل دارید در مورد اسناد خزانه و اوراق مشارکت بیشتر بدونید به لینک زیر مراجعه بفرمایید.

محصول صوتی “سرمایه گذاری بدون ریسک“

اگر ما پول خود را در بانک سپرده گذاری کنیم و یا اوراق مشارکت و اسناد خزانه خریداری کنیم، میتوانیم میزان بازدهی واقعی را با کمترین انحراف پیش بینی کنیم بنابراین، طبق تعریف ریسک، می توانیم بگوییم انواع ریسک سرمایه گذاری ریسکِ سپرده گذاری در بانک و یا سرمایه گذاری در اسناد خزانه و اوراق مشارکت صفر و یا بسیار کم است. در ادبیات مالی به بازدهی ناشی ازسرمایه گذاری در دارایی بدون ریسک مثل سپرده گذاری در بانک و یا خرید اوراق مشارکت و اسناد خزانه، “بازدهی بدون ریسک” گفته می شود.

در شرایط عادی و نرمال، اگر شما بپذیرید در پروژه ای سرمایه گذاری کنید که احتمال تحقق یافتن پیش بینی ها کمتر از 100% باشد، خیلی بعید است که به همان بازدهی بدون ریسک قانع باشید. هر فرد عاقل و اقتصادی ای، ترجیح میدهد در ازای قبول ریسک، بازدهی بیشتری نسبت به “بازدهی بدون ریسک” دریافت کند.

بنابراین می توان گفت زمانیکه در پروژهای ریسکی سرمایه گذاری می کنید نرخ بازدهی مورد انتظار برابر است :

نرخ بازدهی مورد انتظار = نرخ بازدهی بدون ریسک + X

هر اندازه ریسک (احتمال عدم تحقق پیش بینی) بیشتر باشد، میزان X بیشتر خواهد بود یا به عبارت دیگر، فرد سرمایه گذار توقع بازدهی بیشتری خواهد داشت به میزانX، در ادبیات مالی صرف ریسک گفته میشود.

صرف ریسک چیست؟

به مبلغِ بازدهیِ بیشتری که نسبت به “بازدهی بدون ریسک” توقع داریم، صرف ریسک گفته می شود. به عبارت دیگر، صرف ریسک، پاداشی است که هر سرمایه گذار انتظار دارد به ازای پذیرش ریسک به او تعلق بگیرد.

به طور خلاصه، در شرایط عادی، “بازدهی مورد انتظار” برایر است با بازدهی سرمایه گذاری در پروژه های بدون ریسک بعلاوه پاداشِ پذیرش ریسک و هر چه ریسکی که پذیرفتی بیشتر باشد، صرف ریسک نیز بیشتر خواهد بود.

اما، آیا همیشه شرایط عادی و نرمال است؟ آیا همیشه سرمایه گذاران عاقلانه عمل میکنند؟ نه لزوماً.

بسیاری از سرمایه گذاران عاقلانه عمل نمیکنند و در ازای پذیرش ریسک بیشتر، صرف ریسکی را مطالبه نمیکنند.

برخورد سرمایه گذاران در مواجهه با ریسک چگونه است؟

همانگونه که در بخشهای قبل توضیح داده شد، در شرایط عادی، زمانی که سرمایه گذار، در پروژه های ریسکی سرمایه گذاری می کند، توقع دارد بازدهی بیشتری نسبت به “بازدهی بدون ریسک” دریافت کند، به زبان ساده تر پروژه های ریسکی را جریمه میکند. به چنین فردی، اصطلاحا ریسک گریز گفته می شود.

پول و سرمایه بسیار ترسو هستند و در جایی آرام میگیرندکه آینده قابل پیش بینی داشته باشد.

درشرایط غیر نرمال چطور؟

درشرایط غیر نرمال، زمانی که سرمایه گذار، در پروژه های ریسکی سرمایه گذاری می کند، توقع ندارد بازدهیِ بیشتری نسبت به “بازدهی بدون ریسک” دریافت کند، از آنجایی که برای عده ای از سرمایه گذاران ریسک، موضوع جذابی است و همین که در پروژه هایی حضور دارند که هر کسی آن را قبول نمیکند و کار جدید و تازه ای است برایشان کافی است و دیگر توقع دریافت جایزه به عنوان “صرف ریسک” را ندارند. به این دسته از سرمایه گذاران سرمایه گذاران، ریسک پذیر گفته میشود.

دسته سومی هم از سرمایه گذاران وجود دارند که کاملا بدون توجه به احتمال تحقق پیش بینی ها، سرمایه گذاری میکنند آنها صرفا بر اساس پیش بینی اعلام شده برای نرخ بازدهی نسبت به سرمایه گذاری اقدام میکنند. به این دسته از افراد ، بی توجه به ریسک گفته میشود.

فرد سرمایه گذار ریسک پذیر و ریسک گریز چه کسی نیست؟

ریسک‌پذیری و ریسک گریزی به معنای به استقبال ریسک رفتن و از ریسک فراری بودن نیست.

بلکه ریسک گریزی به این معناست که افراد ریسک گریز در ازای پذیرش یک واحد ریسک بیشتر، بازدهی بیشتری نسبت به یک واحد ریسک پذیرفته شده ی قبلی توقع دارند.

و ریسک پذیری به این معناست که افراد ریسک پذیر در ازای پذیرش یک واحد ریسک بیشتر، بازدهی کمتری نسبت به یک واحد ریسک پذیرفته شده قبلی توقع دارند.

سه نمودار زیر، رابطه پذیرش ریسک و بازدهی مورد انتظار را برای سرمایه گذاران ریسک گریز (Risk -averse)، سرمایه گذاران ریسک پذیر (Risk lover) و سرمایه گذاران بی توجه به ریسک یا ریسک خنثی (Risk – neutral) را نشان میدهد

نمودار بازدهی مورد انتظار فرد ریسک گریز

نمودار بازدهی مورد انتظار فردا ریسک‌پذیر

نمودار بازدهی مورد انتظار فردی که نسبت به ریسک بی تفاوت است

محاسبه ریسک

در آمار، نوسانات و انحراف از میانگین را به کمک واریانس محاسبه می‌کنند و جذر آن را انحراف معیار می‌نامند بنابراین در ادبیات مالی نیز انحراف از بازدهی مورد انتظار را با کمک واریانس محاسبه می‌کنند برای آشنایی بیشتر با شیوه محاسبه به کتابهای مدیریت مالی مراجعه نمایید.

ریسک پذیری بهتر است یا ریسک گریزی؟

سرمایه‌گذار حرفه‌ای و عاقل به دنبال کسب بازدهی است اما این نکته را نیز در نظر دارد که…

پول و سرمایه بسیار ترسو هستند و در جایی آرام میگیرندکه آینده قابل پیش بینی داشته باشد.

بنابراین زمانی، ریسکِ بیشتری را قبول میکند که انتظار داشته باشد در ازای آن، بازدهی بیشتری را دریافت خواهد کرد. بنابراین می‌توانیم بگوییم سرمایه‌گذار حرفه‌ای و عاقل، ریسک گریز است و در پروژه‌های سرمایه‌گذاری می‌کند که

ریسک کمتر و بازدهی مورد انتظار بالاتری داشته باشد.

انواع واکنش در برابر ریسک

ازآنجایی که همه ی سرمایه گذاران (ریسک پذیر، ریسک گریز و بی توجه به ریسک) در همه امور مختلف زندگی با ریسک مواجه هستند، به طور کلی دو نوع واکنش در برابر ریسک از خود نشان می دهند:

1. اجتناب از ریسک
2. پذیرش ریسک و تلاس برای مدیریت آن

مدیریت ریسک چگونه است؟

مدیدریت ریسک با انتخاب یک استراتژی از بین استراتژی زیر انجام می شود. اما پیش از انتخاب استراتژی باید این نکته در نظر گرفته شود که ….

هدف از مدیریت ریسک، کسب بازدهی نیست بلکه هدف کنترل نوسان و ریسک است.

استراتژی های مدیریت ریسک

الف. انتقال ریسک

د.کنترل یا اداره ریسک

ه.حذف یا کاهش ریسک

در ادامه با هر یک از استراتژی ها بیشتر آشنا می شویم

الف. انتقال ریسک

همانگونه که در بخش های قبلی توضیح داده شد، هر فردسرمایه گذار به قصد کسب بازده، سرمایه گذاری میکند اگر گزینه سرمایه گذاری، ریسکی باشد و فرد سرمایه گذار از استراتژی “انتقال ریسک” استفاده کند، در اصل کلیه منافع و مضرات حاصل از سرمایه گذاری را به فرد یا نهاد دیگری منتقل میکند مانند زمانی که از انواع بیمه نامه ها استفاده میکند.

زمانی که ریسک سرمایه گذاری بسیار بالاست ، انتخاب این استراتژی بهترین استراتژی خواهد بود.

ب.پوشش ریسک

یکی دیگر از راههای “مدیریت ریسک” استفاده از ابزار های نوین مالی و استفاده از ابزارهایی است که توسط مهندسان مالی طراحی شده است. برای آشنایی بیشتر با ابزارهای مهندسی مالی به لینک زیر مراجعه بفر مایید

آشنایی با مهندسی مالی

زمانیکه افراد برای ادامه کسب و کار خود به مواد اولیه ، ارز و یا هر چیز دیگری نیاز داشته باشند که در آینده احتمال نوسان قیمت زیادی داشته باشد، از “استراتژی پوشش ریسک” استفاده میکنند.

ج.تسهیم ریسک

استراتژی “تسهیم ریسک” بسیار شبیه به “استراتژی انتقال ریسک” است به این تفاوت که در انتقال ریسک، کلیه ریسک به دیگران منتقل میشود وخود سرمایه گذار از مزایا و مضرات پذیرش ریسک منفعت و ضرری را نمی برد اما در استراتژی “تسهیم ریسک”، خود نیز دربخشی از ریسک، مزایا و مضرات با دیگران شریک می شود.

د.کنترل یا اداره ریسک

ساده ترین شیوه مدیرت ریسک، “کنترل و اداره ریسک” است . استراتژی “کنترل و اداره ریسک” به این صورت است که فرد، ریسک را می پذیرد و با فعالیت هایی مانند سرمایه گذاری در دارایی های بدون ریسک و یا انبار کردن مواد اولیه موردنیاز، خود را دربرابر نوسانات قیمت، ایمن میکند یا از ابزارهای فیزیکی مثل نصب دوربین کنترل نامحسوس و … استفاده میکند.

ه.حذف یا کاهش ریسک

استراتژی “حذف و کاهش ریسک” بسیار شبیه به استراتژی “پوشش ریسک” است، با این تفاوت که در پوشش ریسک، مدیریت ریسک با کمک ابزار های نوین و مهندسی مالی انجام میشود اما در استراتژی “حذف و یا کاهش ریسک”، مدیریت ریسک با سرمایه گذاری در سایر دارایی های فیزیکی و مالی انجام می شود.

به عبارت دیگر، زمانی که سرمایه گذار پرتفوی تشکیل میدهد، در حقیقت برای “کاهش و یا حذف ریسک” تلاش می کند.

انواع ریسک

از آنجایی که ریسکها بسیار متنوع هستند و در عین حال با هم ارتباط متقابل دارند، دسته بندی های زیادی برای آنها درنظر گرفته میشود:

1. دسته بندی ریسک به لحاظ بیمه
2. دسته بندی ریسک از نظر بانک جهانی
3. دسته بندی ریسک به لحاظ ریسک های اصلی و فرعی
4. دسته بندی ریسک با توجه به ساختار ترازنامه

دسته بندی ریسک به لحاظ بیمه

در ابتدای این مقاله گفته شد ریسک، بحران و یا خطر نیست بلکه نا اطمینانی است نه لزوماً اتفاقی منفی. ریسک یعنی نمیدونم سود میکنم یا ضرر میکنم یا حتی چقدر سود میکنم یاچقدرضرر میکنم. بناراین می توان گفت ریسک هم زمان هم شرایط منفی را پوشش را میدهد هم شرایط مثبت را. در دسته بندی ریسک به لحاظ ریسک، دو بخش شرایط منفی و مثبت از هم جدا میشوند.

به عبارت دیگر دسته بندی ریسک به لحاظ بیمه عبارتست از :

1. ریسکهای خالص که فقط جنبه منفی رویدادهای محتمل را درنظر میگیرند مانند زیان، آتش سوزی ، سیل و …
2. ریسک های سفته بازی که ناشی از تبادل یا معامله بین اشخاص است که شامل جنبه های مثبت و منفی می شود مانند نرخ ارز و …

دسته بندی ریسک از نظر بانک جهانی

طبق نظر بانک جهانی، ریسک ها به دو دسته ریسکهای مالی و ریسکهای غیر مالی قابل دسته بندی هستند:

دسته بندی ریسک به لحاظ ریسک های اصلی و فرعی

طبق دسته بندی ریسک های اصلی و فرعی، ریسک ها قابل تفکیک نیستند. بلکه صرفا ریسکها روی هم اثر می گذارند. به عنوان مثال، پس از وقوع حادثه 11 سپتامبر، سقوط بازار های سرمایه را تجربه کردیم که این امر منجر به کاهش ارزش دارایی ها و عدم ایفای تعهدات فعالان اقتصادی شد.

دسته بندی ریسک با توجه به ساختار ترازنامه بانکها

همانگونه که اطلاع دارید وظیفه اصلی بانک، جمع آوری سپرده ها ی مردمی و ارائه وام به متقاضیان وام است و از محل مابه التفاوت نرخ سودی که به سپرده ها پرداخت می شود و نرخ بهره ای که از دریافت کنندگان وام دریافت می شود، سود کسب میکند. بنابراین ساختار ترازنامه بانک با سایر نهادهای مالی متفاوت است.

قسمت اعظم سمت راست یا به عبارت بهتر دارایی های بانک ها عبارتند از : وام های پرداختی به وام گیرندگان

قسمت اعظمِ بخشِ بالایی سمت چپ یا به عبارت بهتر بدهی های بانک ها عبارتند از سپرده گذاری مردم و شرکتها در بانک

اگر با ترازنامه آشنا نیستید به لینک زیر مراجعه کنید.

ترازنامه چیست؟

1. بنابراین یکی از مهمترین ریسکهایی که بانکها درمعرض آن قرار دارند، عدم تطابقِ زمانِ دریافت سود از وام گیرندگان و زمان پرداخت سود به سپرده های بانکی است.
2. ریسکِ مهم دیگری که بانکها و حتی سایر شرکتها درمعرض آن قرار دارند، ریسک معاملات است که ناشی از ترکیب سرمایه گذاری ها و معاملات بانک/ شرکت است مانند ریسک بازار و نوسانات ارز و …

چطوری ریسک محاسبه می شود؟

اگر دوست دارید با روش های محاسبه ریسک آشنا بشید و یا دوست دارید اطلاعات جامع تری در مورد ریسک بدست بیارید، در دوره مدیریت ریسک شرکت کنید.

اطلاعات بیشتر در اینستاگرام

www.instagram.com/royaderakhshani

خلاصه

1. در این مقاله در مورد تعریف ریسک صحبت کردیم و گفتیم ریسک با خطر و بحران متفاوت است، وقتی از واژه خطر استفاده میکنیم بعنی موضوعی منفی که عواقب بدی برای ما خواهد داشت و بحران نیز تداعی کننده شرایطی بدتر از خطر است، در حالی که منظور از ریسک، صرفا نااطمینانی است نه لزوماً اتفاقی منفی.
2. از آنجایی که هدف اصلی سرمایه گذاران، کسب بازدهی است، فرد سرمایه گذار زمانی حاضر است در پروژه های ریسکی سرمایه گذاری کند که انتظار داشته باشد بازدهی بیشتری نسبت به بازدهی بدون ریسک دریافت کند.
3. در مورد برخوردسرمایه گذاران در مورد ریسک صحبت کردیم و گفتیم سرمایه گذاران به سه دسته ریسک پذیر و ریسک گریز و بی تفاوت نسبت به ریسک دسته بندی می شوند.
4. در مورد مدیریت ریسک و اتخاذ استراتژی مناسب در مواجه با ریسک صحبت کردیم
5. درنهایت هم درمورد انواع ریسک و دسته بندی های ریسک از منظر های گوناگون صحبت کردیم.

درخشان باشید و بدرخشید

رویا درخشانی هستم، دانشجوی دکتری مدیریت مالی ، تحلیلگر بازارهای مالی و سرمایه و مدرس دانشگاه.

ایران، تهران، پاسداران

آموزش های رایگان

ثبت نام

[mailerlite_form form_id=5] برای اطلاع از آموزشهای رایگان، سمینارها و محصولات ، ایمیل خود را وارد نمایید.

انواع ریسک های سرمایه گذاری دربازار بورس

ریسک در بازار بورس بدون شک رفیق دائمی یک سرمایه‌گذار است. آنچه بدان “ریسک” اطلاق می‌شود درواقع زیان بالقوه و قابل‌اندازه‌گیری در یک فرآیند سرمایه‌گذاری است.

چندان تفاوتی ندارد سرمایه‌گذار جسور باشید یا محافظه‌کار، درهرصورت با انواع مختلف ریسک در بازار بورس سروکار خواهید داشت. پیش‌تر هفت نکته‌ی مهم قبل از شروع فعالیت در بورس را برایتان توضیح دادیم. اما اگر نبرد با گاو بی شاخ و دم را آغاز کرده‌اید و به دنبال پیدا کردن رگ خواب آن هستید، اندکی دست نگه‌دارید!

در یک طبقه‌بندی، ریسک در بازار بورس به دو قسمت کلی تقسیم می‌شود. انواع آن ریسک‌های قابل‌اجتناب (باقاعده مند) و ریسک‌های غیرقابل‌اجتناب (بی‌قاعده) است. ریسک‌های قابل‌اجتناب آن دسته از ریسک‌هایی هستند انواع ریسک سرمایه گذاری که شاید بتوان با انجام برخی اقدامات از بروز آن جلوگیری کرد. در مقابل، ریسک‌های بی‌قاعده ریسک‌هایی هستند که غیرقابل‌کنترل هستند و وقوع آن در هر زمان دور از ذهن نیست.

فارغ از اینکه بخواهیم به طبقه‌بندی و فیلتر کردن (پالایه کردن) انواع ریسک بپردازیم، در ادامه تصمیم داریم شمارا با هفت نوع مختلفِ ریسک در بازار بورس آشنا کنیم.

۱- ریسک عملیاتی

ریسک عملیاتی (Operational Risk) نوعی از ریسک در بازار بورس است که با اهرم‌های مالیاتی ارتباط انواع ریسک سرمایه گذاری مستقیم دارد. این نوع ریسک به‌طور مستقیم تأثیری بر سرمایه‌گذاری ما ندارد اما غیرمستقیم سرمایه‌ی ما را تهدید می‌کند.

هدف اولیه از سرمایه‌گذاری در بازار بورس قطعاً کسب ثروت است. اما مالیات، برای بلعیدن این ثروت، کمربسته است! مالیات می‌تواند ریسک تلقی شود، چراکه بخشی از سودآوری شرکت‌ها تابع قوانین مالیاتی است که پیوسته در حال تغییر است

۲- ریسک مالی

ریسک مالی (Financial Risk) گونه‌ای دیگر از مراتبِ ریسک در بازار بورس است که به اِمکان از دست رفتن سرمایه اطلاق می‌شود. این ریسک در اثر افزایش میزان بدهی‌های شرکت ، به سهامداران تحمیل می‌شود.

درصورتی‌که شرکتی که مالک سهام آن هستیم عملکرد مناسبی نداشته باشد ممکن است در معرض ورشکستگی قرار بگیرد. این ریسک تا حدودی سیستماتیک است و قابل پیش‌بینی است. با تحقیق و شناخت هر چه‌بهتر شرکتی که قصد سرمایه‌گذاری در آن داریم، این ریسک کاهش می‌یابد. درواقع شرکتی ازنظر مالی سالم است که بتواند سود بسازد و اگر شرکتی بتواند سود بسازد پس با سرمایه‌گذاری در آن نیز موفق خواهد بود.

نباید فراموش کرد که این تحقیق تنها احتمالِ این ریسک را کاهش می‌دهد نه اینکه آن را به صفر برساند. این نوع ریسک در بازار بورس حتی در شرایط پویایی اقتصاد نیز وجود دارد.

۳- ریسک نرخ بهره

تغییرات نرخِ بهره‌ی بانکی (Interest Rate) از دیگر جوانبِ ریسک در بازار بورس است. تأثیر این نوع از ریسک مخصوصاً بر روی اوراق با درآمد ثابت به‌شدت بالاست. ممکن است در نگاه اول انواع ریسک سرمایه گذاری این ریسک عجیب و غیرمنطقی به نظر برسد اما حرفه‌ای‌های بازار همیشه این ریسک را در معادلات تجاری خود در نظر می‌گیرند.

نرخ بهره‌ی بانکی بر اساس قوانین مشخصی تغییر پیدا می‌کند. کاهش یا افزایش نرخ بهره‌ی سپرده‌های بانکی به‌شدت بر رفتار مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران تأثیر خواهد گذاشت.

بیایید فرض کنیم بر روی اوراق مشارکت دولتی، با نرخ علی‌الحساب ۲۳درصد سرمایه‌گذاری کرده‌اید. حال اگر بانک مرکزی نرخ بهره‌ی بانکی را تا ۲۸ درصد بالا ببرد به‌تبع آن نرخ سپرده‌های بانکی نیز بالا خواهد رفت. در این صورت اوراق مشارکتی که شما پیش‌ازاین با نرخ ۲۳درصد خرید کرده بودید، تا حد زیادی ارزش خود را از دست خواهد داد.

البته داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود. تغییرات مخرب نرخ بهره باعث افزایش نرخ سود وام‌دهی بانک‌ها خواهد شد و درنتیجه هزینه‌های مالی شرکت‌های بورسی را افزایش خواهد داد. این مطلب مخصوصاً برای شرکت‌هایی که حجم بدهی چشمگیری دارند فوق‌العاده خطرناک است. در زمان افزایش نرخ بهره، شرکت‌های دارای بدهی انباشته، برای قرض گرفتن(وام گرفتن) پول باید سود بیشتری پرداخت کنند. درنتیجه سودآوری شرکت به‌طور چشم‌گیری کاهش می‌یابد و به‌تبع آن از جذابیت سهم در بازار کم خواهد شد.

به‌جرئت می‌توان گفت مهم‌ترین ریسک در بازار بورس ، ریسک تغییرات نرخ بهره است.

۴- ریسک تورم

تعجب نکنید که چرا این ریسک تورم (inflation risk) را بلافاصله پس از ریسک نرخ بهره آوردم چراکه این دو ریسک رابطه‌ی تنگاتنگی باهم دارند. تورم عبارت است از کاهش ارز پول رایج، به‌نحوی‌که برای خرید کالا یا خدمات مجبور باشیم پول بیشتری را نسبت به گذشته پرداخت کنیم. ریسک تورم را اصطلاحاً ریسک قدرت خرید نیز اطلاق می‌کنند.

تصور کنید حساب سپرده‌ی بانکی با نرخ سود ۱۸ درصد را افتتاح می‌کنید. چنانچه نرخ بهره افزایش پیدا کند، نرخ سود سپرده نیز رشد خواهد کرد. در این حالت سرمایه‌ی شما در مقابل ریسک نرخ بهره محفوظ است. اما چنانچه نرخ تورم افزایش پیدا کند به‌نحوی‌که بیشتر از نرخ سود بانکی باشد چطور؟ در این شرایط شما زیان خواهید کرد.

سودآوری یک شرکت متناسب با نرخ تورم دستخوش تغییر و تحول قرار می‌گیرد، هزینه‌ها، درآمدها و تراز مالی شرکت‌ها متناسب با نوع شرکت، تغییرات متفاوتی خواهد داشت. از همین رو، افزایش یا کاهش نرخ تورم، سرمایه‌گذاری شما در بازار را با خطر مواجه می‌کند.

۵- ریسک بازار

ریسک بازار (Market Risk) نوعی دیگر از جوانب ریسک در بازار بورس است که مستقیماً تابع رفتار سرمایه‌گذاران و سطوح عرضه و تقاضا در بازار بورس است. این نوع ریسک البته ازجمله ریسک‌هایی است که همه‌ی ما روزانه با آن مواجه هستیم.

بازار بورس متشکل از چند صد هزار سرمایه‌گذار است که با رویکردهای مختلفی وارد بازار بورس می‌شوند. مجموع تصمیمات خریدوفروش این سرمایه‌گذاران است که عرضه و تقاضا را در بازار تشکیل می‌دهد.

هنگامی‌که تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران تصمیم بگیرند سهم خاصی را (به دلایل منطقی با غیرمنطقی) خرید کنند، تقاضا برای این سهم افزایش می‌یابد. چنانچه عرضه‌های این سهم نیز کم باشد، درنتیجه قیمت سهم افزایش خواهد یافت. عکسِ این سناریو نیز صادق است و درواقع پویایی نظام عرضه و تقاضا، نوساناتِ (گه گاه شدید) سهم را به دنبال خواهد داشت. این نوسانات همان ریسک بازار اطلاق می‌شود.

۶- ریسک سیاسی

ریسک سیاسی (Political Risk) شکلِ دیگری از ریسک در بازار بورس است. این ریسک به‌طور کاملاً مستقیمی به سیاست‌های دولت وابسته است. ازجمله مهم‌ترین پارامترهای تأثیرگذار در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی یک کشور، همین ریسکِ سیاسی است.

شرکت‌ها را در حکمِ آبزیان یک رودخانه تصور کنید، سیاست‌های یک کشور در حکمِ آب این رودخانه است. همان‌طور که آبزیان درون یک رودخانه‌ی حاوی آب‌های آلوده می‌میرند، سیاست‌های نادرست یک کشور نیز شرکت‌ها را به ورطه‌ی ورشکستگی می‌کشاند. البته که این تغییرات سیاسی ممکن است برای برخی دیگر از شرکت‌ها زمینه‌ی افزایش درآمد باشد.

۷- ریسک شخصی

منشأ ریسک را همیشه نباید در بازار یا عوامل اقتصادی یافت. در اغلب مواقع ریسک سرمایه‌گذاری در بازار بورس، مستقیماً به خود سرمایه‌گذار بازمی‌گردد. گاهی سرمایه‌گذاران بجای پیشه کردن صبر، با عجولی، خودشان برای خودشان ریسک را خلق می‌کنند!

تصور کنید سرمایه‌گذاری، میزان ۱۰ میلیون تومان از سهام یک شرکت را با دیدگاه دوساله خرید می‌کند. حال قیمت سهم تحت تأثیر عوامل مقطعی، به ۹ میلیون تومان کاهش پیدا می‌کند. ازقضا سرمایه‌گذار فرضی ما به پول خود نیاز پیداکرده و مجبور می‌شود سهام خود را بازیان بفروشند. چه‌بسا ضرر یک‌میلیون تومانی (آن‌هم در مقطع کوتاه) برای سرمایه‌گذاری که با تفکر دوساله سهم را می‌خرد طبیعی باشد. اما فروش زودهنگام شخص (به دلیل نیاز مالی) وی را در معرض خطر ریسک شخصی قرار می‌دهد.

ممکن است بتوانیم تمام ریسک‌های بازار را با تشکیل سبد سهام و مدیریت توزیع وزن سرمایه به حداقل برسانیم. اما ریسک شخصی تابع عملکردهای نابجا و غلط سرمایه‌گذار است که کاملاً وابسته به خود اوست.

ریسک در بازار بورس به همین‌جا ختم نمی‌شود!

این جستار تلاش کرد شمارا به هفت مورد از انواع ریسک در بازار انواع ریسک سرمایه گذاری بورس آشنا سازد. اما سرمایه‌گذاری در بورس مراتب دیگری از ریسک، ازجمله ریسک احساسی و ریسک اعتبار را نیز شامل می‌شود.

• ریسک احساسی: که منشأ آن احساسات و عواطف معامله گران ازجمله ترس و طمع است
• ریسک اعتبار: که به عدم توانایی شرکت در بازپرداخت اصل سرمایه‌بر اساس تعهدات گفته می‌شود

ریسک اعتبار به‌نوعی بخشی از ریسک مالی محسوب می‌شود. جهت جلوگیری از طولانی شدن مطلب و اینکه ریسک احساسی نیز بخشی از ریسک شخصی است، توضیح آن را به این مختصر خاتمه دادم.

شناسایی سرمایه گذاری پر ریسک و کم ریسک

یادگیری نحوه سرمایه گذاری و مدیریت ریسک، دو مهارت لازم برای توسعه کسب و کار است که این دو عامل نه تنها در بازار ارز دیجیتال بلکه در انواع تجارت های دنیا کاربرد دارد. هیچ فرمول جهانی برای اندازه گیری ریسک وجود ندارد اما روش هایی برای مدیریت آن ابدا شده که با آموزش های لازم می توانید تا حداقال امکان دارایی خود را حفظ کرده و ریسک ضرر را کاهش دهید. برخی از بازرگانان و فعالان حوزه ارز دیجیتال، معملات پر سود ولی پر ریسک high-risk investment را برای تجارت انتخاب می کنند و برخی دیگر از معاملات low-risk investments و سود های کوچک تر استفاده می کنند. اما انتخاب استراژی درست و شناسایی این دو معامله کدام است؟ با ما همراه باشید تا پاسخ این سوال را به شما بدهیم.

خطرات موجود در سرمایه گذاری

منظور از دسته بندی معاملات به کم ریسک و پر ریسک به این معنی نیست که معاملات کم ریسک شامل ضرر و زیان نمی شوند بلکه در low-risk investments شما کل دارایی خود را وارد سرمایه گذاری اتان نمی کنید و به همین ترتیب خطر از دست رفتن کل دارایی از بین می رود اما ممکن است تجربه ضرر نیز داشته باشید. ریسک معاملات به معنی از دست دادن سرمایه است و شناسایی ریسک موجود در سرمایه گذاری مهم ترین عاملی است که در معاملات پر خطر و کم ریسک باید مورد توجه قرار گیرد اما هیچ معیار اندازه گیری مشخصی در آن وجود ندارد. در همین حین برخی از شرکت ها ریسک سرمایه گذاری را بر اساس نوسانات بازار تعریف می کنند که بسیار فریبنده بوده و هیچ قطعیتی در آن وجود ندارد. اگرچه ممکن است بازار ارز دیجیتال ثابت نماند و سرمایه گذاران را در معرض مقادیر بیشتری از نتایج بالقوه قرار دهد اما این لزوما به این معنی نیست که می توان از آن نتایج به عنوان سرمایه گذاری های پرخطر نام برد. زمانی دارایی شما شامل ریسک می شود که بازار آن به صورت مستمر روند نزولی را طی کند به همین دلیل نوسانات را نمی توان ریسک قطعی نامید. چند عامل موثر در کنترل ریسک به شرح زیر می باشد:

• بازده یا Reward
• تحقیق در مورد عملکرد سالانه یک دارایی
• تحت نظر گرفتن نقدینگی دارایی

بازده یا Reward یکی از اصطلاحات مربوط به ریسک است که معنی آن احتمال کسب سود می باشد. با توجه به مفهوم ریوارد سرمایه گذاری پر ریسک و خطرناک محسوب می شود که نسبت ریسک به ریوارد آن بالا تراست. پس اگر میزان ریوارد یک سرمایه گذاری از نسبت ریسک آن پایین تر باشد یعنی احتمال از دست دادن سرمایه کمتر است، البته منظور از کلمات بالا و پایین در ریوارد به معنی محسبات عددی نیست زیرا همانطور که گفته شد میزان ریسک یک محاسبه دقیق ندارد. برای مثال بیت کوین و طلا هر دو برای کسب سود و مبادله به کار می روند اما طلا نسبت به BTC نوسانات کمتری را تجربه می کند به همین دلیل بیت کوین در برابر طلا یک سرمایه گذاری پر ریسک به حساب می آید اما بسیاری از معامله گران با سرمایه گذاری در طلا نیز دارایی خود را از دست داده اند. در نتیجه محاسبه ریسک موجود در سرمایه گذاری کاملا نسبی است و بسته به بازده دارایی، در دسته کم خطر یا پر خطر قرار می گیرد.

عوامل بازدارنده ریسک

تا این بخش از مقاله روش های شناسایی معاملات پر ریسک و کم ریسک را به شما آموزش دادیم که در محاسبه تقریبی ریسک معاملات شما تاثیر بسزایی دارند. اما پس از شناسایی ریسک معاملات علاوه بر جلوگیری از ریسک نوبت به برسی خطرات احتمالی و مقدار تخریب این عوامل می رسد که در میزان از دست رفتن سرمایه شما تاثیر گذار است. بسیاری از افراد با تفکر کم ریسک بودن سرمایه گذاری های دولتی مانند اوراق قرضه این معاملات را کم خطر و بدون ضرر می دانند در صورتی که اگر بخواهید تمام وجوه خود را در اوراق قرضه دولتی سرمایه گذاری کنید با پیدایش اولین مشکل برای دولت سرمایه شما نیز به خطر می افتد، اینجاست که اهمیت سبد سرمایه گذاری که در ادامه توضیح داده ایم مشخص می شود.

سبد سرمایه گذاری در معاملات چیست؟

سبد سرمایه گذاری یا portfolio ابزاری مهم برای کاهش ریسک معاملات است و شامل تمام کلاس های دارایی مانند اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه شرکتی، سرمایه گذاری در املاک، صندوق های سرمایه گذاری، سهام های بورس، طلا، ارز دیجیتال و غیره می شود. در واقع سبد سرمایه گذاری یک ایده است که می گوید کل سرمایه در یکی از کلاس های دارای قرار نگیرد بلکه میان دارایی ها پخش شود. فرض کنید شما یک سرمایه گذار نهادی هستید و می خواهید کل دارایی خود را وقف تجارت و کسب سود کنید، در این شرایط اگر فقط در بیت کوین معامله کنید با کاهش قیمت بیت کوین کل سرمایه شما از بین می رود اما اگر دارایی خود را در بازار های مختلف بیت کوین، طلا، سهام بورس و. تقسیم کنید با سقوط یکی از دارایی ها تنها بخشی از سرمایه شما از دست می رود یا حتی ممکن است همزمان با سقوط یکی از سرمایه گذاری هایتان به طور مثال بیت کوین، یکی دیگر از بازار هایی که در آن فعالیت دارید رشد کند و ضرر و زیان شما جبران شود.

کاهش معاملات پر ریسک

طمع عامل شکست در هر سرمایه گذاری است که تا به حال دیده اید. بسیاری از معامله گران با تفکر سود های کلان و یک شبه پولدار شدن آگاهانه به سمت انواع معاملات پر ریسک می روند. با آنکه سرمایه گذاری در معاملات high-risk ممکن است خوب پیش برود و معامله گر را دارای یک سرمایه انواع ریسک سرمایه گذاری عظیم کند اما در اکثر مواقع ممکن است نه تنها کل دارایی از بین برود بلکه ضرر و زیان از آنچه که فکر می کنید بیشتر شود. پس این سوال پیش می آید "چرا زمانی که می توان با صبر و با استفاده از سبد سرمایه احتمال موفق شدن را بالا برد با طمع و عجله کل سرمایه از دست برود؟" این سوالی است که پس از کمی تفکر به آن باید طبق استراتژی سبد سرمایه پیش رفته و از معاملات پر خطر جلوگیری کنید.

همچنین بیشتر بخوانید: حوزه defi چیست؟

ارز دیجیتال یک سرمایه گذاری پر ریسک یا کم ریسک؟

با توجه به گستردگی بازار ارز دیجیتال و وجود انواع مختلف دارایی ها نمی توان کل بازار را پر ریسک یا کم ریسک معرفی کرد زیرا جنبه های مختلفی مورد برسی قرار می گیرد، مثلا سرمایه گذاری در حوزه دیفای با معاملات رمز ارز های مبتنی بر بلاک چین قطعا متفاوت است به همین دلیل بازار ارز دیجیتال را از جهت های مختلف می توان دسته بندی کرد. برای مثال با آنکه قیمت بیت کوین دچار نوسانات زیادی می شود اما ریسک سرمایه گذاری بر BTC کم خطر تر از سرمایه گذاری بر توکن های عرصه دیفای است زیرا بازده سالانه بیت کوین به مراتب بیشتر از توکن های دیفای است. بهترین روش برای انتخاب یک معامله کم ریسک استفاده از انواع روش های حرفه ای ترید و تحلیل بازار است، با آموزش های ترید و تحلیل بازار شما می توانید مانند یک سرمایه گذار مجرب عمل کرده و از معاملات سود ده و زمان های مناسب با خبر بشوید. در نتیجه بازار ارز دیجیتال شامل هر دو نوع معاملات پر ریسک و کم ریسک می شود که با آگاهی های لازم و کمی خوش شانسی می توان تجربه خوبی از معامله در این عرصه داشت. البته استفاده از سبد سرمایه در بازار ارز دیجیتال نیز بسیار کاربردی است و شما می توانید به جای معامله یک رمز ارز دارایی خود را در معامله چند ارز رمز نگاری شده تقسیم کنید.

مفهوم ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک چیست؟

منظور از ریسک سیستماتیک و غیر سیستماتیک چیست؟ چه تفاوتی با هم دارند؟ در این مقاله از شرکت کارگزاری سرمایه و دانش انواع ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک را به شما معرفی کرده ایم.

ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک از اصطلاحات رایج در بازار سرمایه‌گذاری هستند و افرادی که در این بازار مشغول به فعالیت‌اند لازم است تا با تکنیک‌های مختلف و اصطلاحات مرسوم این بازار مانند انواع ریسک آشنا شوند. هر میزان سرمایه‌گذار به مباحث تخصصی بازار مالی تسلط داشته باشد به همان اندازه در تصمیم‌گیری‌های خود موفق عمل خواهد کرد. در این بخش، با دو ریسک مرسوم در بازار سهام آشنا خواهید شد.

ریسک سیستماتیک، به نوعی ریسک گفته می‌شود که سرمایه‌گذار نمی‌تواند آن را کنترل یا حذف کند. به همین خاطر آن را ریسک غیرقابل حذف نیز می‌نامند. این ریسک یکی از مباحثی است که همیشه در بازار بورس وجود داشته و برخی از سرمایه‌گذاران از آن با لفظ ریسک بازار نیز یاد می‌کنند. در مقابل، ریسک غیرسیستماتیک قابل کنترل و حذف است. به همین خاطر آن را ریسک ‌شدنی و ریسک مشخص نیز می‌نامند. در ادامه همراه ما باشید تا با این اصطلاحات مهم بازار سهام به صورت تخصصی آشنا شوید.

آشنایی با ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک

آشنایی با ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک باعث آمادگی کامل شرکت‌های حاضر در بازار سهام و همین طور سرمایه‌گذاران در مواجه با پیش‌آمدهای مختلف خواهد شد. درواقع، در بازارهای مالی شاهد انواع ریسک هستیم که برخی از آن‌ها، آسیب رسان بوده و برخی دیگر قابل کنترل هستند.

هرچقدر با ریسک‌های موجود بیشتر آشنا شوید، بهتر می‌توانید آن‌ها را کنترل یا رفع کنید. بنابراین یادگیری این دو ریسک در رفع بسیاری از موانع مالی کارآمد خواهد بود. ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک نیز از مهم‌ترین ریسک‌های حاکم بر بازار مالی هستند که آشنایی با آن‌ها ضرورت دارد.

ریسک سیستماتیک چیست؟

ریسک سیستماتیک مربوط به تمام بازار است نه یک شرکت یا سهام به خصوص و بر کل بازار سهام تأثیر می‌گذارد. ضمن اینکه، سرمایه‌گذاران یا شرکت‌های بورسی در شکل‌گیری این ریسک یا حذف آن نقشی ندارند و این سیاست‌های کلان یک کشور است که باعث بروز این ریسک یا رفع آن می‌شود.

برای تشخیص اینکه سهام شما چقدر در برابر ریسک سیستماتیک آسیب‌پذیر است بایستی به بتای آن توجه کنید. به این ترتیب، اگر انواع ریسک سرمایه گذاری مقدار بتای سهام بالاتر از ۱ بود یعنی ریسک سیستماتیک آن زیاد است و اگر پایین‌تر از ۱ بود به معنای ریسک سیستماتیک کمتر است. بنابراین اگر قصد یک سرمایه‌گذاری با حداقل ریسک را دارید باید سهام‌هایی را انتخاب کنید که بتای آن‌ها زیر ۱ باشد.

عوامل تأثیرگذار در ریسک سیستماتیک

از عوامل تأثیرگذار در ریسک سیستماتیک می‌توان به تحریم، جنگ یا خطر وقوع آن، تورم و نوسانات ارز و. اشاره کرد. همه این عوامل باعث رکود بازار سرمایه‌گذاری شده و بر کل بازار تأثیر می‌گذارند. جالب است بدانید حتی صحبت‌های سیاست‌مداران نیز باعث شکل‌گیری ریسک سیستماتیک شده و بر ارزش سهام شرکت‌های حاضر در بورس تأثیر می‌گذارد و سهامداران یا شرکت‌های بازار نقشی در کنترل یا حذف آن ندارند.

بنابراین در بازار مالی کشورهایی که تنش سیاسی و اقتصادی کم‌تری دارند شاهد یک بازار قدرتمند سرمایه‌گذاری هستیم و حتی بسیاری از کشورهای جهان به این بازارهای باثبات ورود کرده و مایل به سرمایه‌گذاری در آنجا هستند. در نتیجه این ریسک در شکست بازار یا موفقیت آن نقش بسزایی دارد.

نمونه ریسک سیستماتیک

یکی از ریسک‌های سیستماتیک رایج جدال و جنگ لفظی بین دو رئیس جمهور است. برای مثال، زمانی که رئیس جمهور ایران با مقامات امریکایی وارد جنگ لفظی و تهدیدی می‌شود، شاهد رکود بازار و افت ارزش سهام‌های مختلف هستیم. بسیاری از سرمایه‌گذاران در چنین مواقعی به سرعت سهام خود را به فروش گذاشته و از بازار سهام به بازار طلا، ماشین و مسکن ورود می‌کنند که خود این کار نیز پیامدهای منفی در پی خواهد داشت.

مفهوم ریسک غیرسیستماتیک

ریسک غیرسیستماتیک مختص صنایع و سهام شرکت‌های بازار است و تنها بر خود شرکت یا سهم تأثیر می‌گذارد. در واقع، این نوع ریسک به عملکرد و سیاست‌گذاری شرکت بستگی داشته و با اعمال راهکارهایی قابل کنترل و مدیریت است. ضمن اینکه، اگر سرمایه‌گذار در پرتفوی خود تنوع ایجاد کند آسیب‌های این مدل ریسک‌هایی ناچیز و قابل چشم‌پوشی خواهد شد.

عوامل تأثیرگذار در ریسک غیرسیستماتیک

از عوامل تأثیرگذار در ریسک غیرسیستماتیک می‌توان به اتخاذ یک تصمیم اشتباه از سوی مدیریت یا اعضای هیئت مدیره که منجر به اعتصاب کارکنان شرکت می‌شود یا حتی تصمیمات اشتباه خود سرمایه‌گذاران اشاره کرد. همچنین به روز نبودن شرکت نیز باعث فروش نرفتن خدمات و محصولات آن‌ها شده و این عدم فروش و کسب سرمایه باعث ریسک غیرسیستماتیک می‌شود که این ریسک همان طور که اشاره شد قابل کنترل و جبران است.

شرکت‌های بازار مالی برای کنترل این ریسک و حذف آن باید خدمات خود را به روزرسانی کرده و تصمیمات مهم و حتی جزئی را بعد از مشورت با افراد کاردان و مشاوران تخصصی لحاظ کنند. هر تصمیم عجولانه‌ای ممکن است باعث ضررهای مالی بزرگ شده که این شرایط باعث خروج بسیاری از سرمایه‌گذاران نیز خواهد شد. در مقابل، سرمایه‌گذار نیز برای کنترل این وضعیت باید در پرتفوی خود یک تنوع سهامی لحاظ کند. به این معنا که همه سرمایه خود را در یک شرکت به خصوص سرمایه‌گذاری نکند و آن را در چند صنعت و شرکت مختلف بورسی به گردش درآورد. با این کار، آسیب‌های ریسک غیرسیستماتیک به حداقل می‌رسد.

نمونه ریسک غیرسیستماتیک

زمانی که مدیر شرکت یک راهبرد و برنامه اشتباهی را در پیش می‌گیرد باعث افت درآمد و عملکرد شرکت شده و در نهایت، سایر رقبا از این شرکت سبقت می‌گیرند و باعث منفی شدن سهام آن می‌شوند. برای نمونه برخی از شرکت‌های فعال در بازار سهام، پرداخت دستمزد کارکنان خود را مرتب انواع ریسک سرمایه گذاری به تعویق می‌اندازند که این شیوه حسابرسی منجر به اعتراض و اعتصاب کارکنان شده و در صورت تکرار شاهد افت ارزش سهام آن شرکت و ریسک غیرسیستماتیک خواهیم بود.

تفاوت ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک

مهم‌ترین تفاوت ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک مربوط به کنترل آن و میزان خسارت‌های وارد شده است. ریسک غیرسیستماتیک، از طریق روش‌هایی مانند ایجاد سبد سرمایه‌گذاری و تنوع در آن، قابل کنترل است اما ریسک سیستماتیک از طریق این روش کنترل نمی‌شود و تنها راهکار کاهش آسیب‌های آن، مشارکت در اوراق سهام و دیگر بازارهای سرمایه‌گذاری است.

ضمن اینکه، ضررهای مالی که توسط ریسک سیستماتیک وارد می‌شود سنگین بوده و حتی ممکن است تا سال‌های طولانی ادامه داشته باشد؛ درصورتی که ریسک غیرسیستماتیک با تغییر روش و راهکار به آسانی قابل جبران است و ظرف مدت کوتاه‌تری می توان آن را حل کرد.

انواع ریسک سرمایه گذاری

• محمد یونسی
• آذر 06, 1397

سرمایه گذاری معمولا برای کسب سود و انتقاع در بازه های کوتاه مدت و میان مدت انجام می گیرد. مگر اینکه سرمایه گذاری در حوزه های بلند مدت مانند سرمایه گذاری های زیرساختی صورت گرفته باشد. بنابراین توافق بر سر منافع و عواید حاصل از سرمایه گذاری امر مهمی است اما پیش از آن باید به دو مقوله ریسک مشارکت و ریسک سرمایه گذاری توجه کنیم.

مشارکت و سرمایه گذاری

معمولا سرمایه گذاری ها در قالب حقوقی قرارددادی و برمبنای عقد مشارکت انجام می پذیرد که البته عناوین و اشکال مختلفی داشته دارند .

منطق مشارکت ایجاب میکند طرفین به نسبت آورده خود، از سود و زیان حاصل از مشارکت و سرمایه گذاری بهره مند شوند

کما اینکه ماده 575 قانون مدنی نیز به همین امر اشاره داشته :

« هریک ازشرکاءبه نسبت سهم خود درنفع وضرر سهیم می باشد . مگر اینکه برای یک یاچند نفرازآنها درمقابل عملی سهم زیادتری منظور شده باشد.»

همانطور که در این ماده قانونی آمده است هر یک از شرکا به نسبت سهم خود در نفع و ضرر سهیم هستند .

به طور مثال وقتی چند شریک برای شروع یک فعالیت تجاری سرمایه های خود را درکنار هم قرار می دهند،

به میزان آورده های خود در سود و زیاد فعالیت مشترک سهیم خواهد بود مانند آنچه که درشرکت های مسئولیت محدود رخ می دهد.

آورده های شرکا

اما گاهی آورده شرکا وجه نقد نیست بلکه به صورت آورده های غیر نقدی و یا حتی نامشهود است.

دارایی غیر نقدی هر آن مالی است که دارای ارزش اقتصادی بوده ولی انواع ریسک سرمایه گذاری به صورت وجه نقد نیست

اما قابل تقویم به وجه رایج مملکت است و دارایی نامشهود نیز به عنوان بخشاز دارایی های غیرنقدی ،شکل فیزیکی نداشته و معمولا به عنوان یک امتیاز و یا حق مطرح می شود مانند گواهی ثبت پتنت و یا دانش فنی .

ارزشگذاری دارایی های نامشهود کار آسانی نیست بنابراین در این مواقع توافق طرفین بسیار می تواند راهگشا باشد

برای مثال پیمانکار ساختمانی را تصور نمایید در یک قرارداد مشارکت در ساخت، علاوه بر سرمایه نقدی ، برای ساخت یک آپارتمان ، دانش و تجربه خود را نیز بکار می گیرد

و کارفرما به عنوان شریک دیگر، زمین خود را که آورده غیر نقدی است به عنوان آورده در اختیار می گذارد .

یا حتی در تولید یک محصول نرم افزاری و راه اندازی استارتاپ به همین منوال است.

یک شریک دانش فنی را در اختیار می گذارید و شریک دیگر سرمایه نقدی و اداره امور اجرائی را ،

بنابراین این دو شریک می بایست براساس میزان ارزش آورده های خود به تخصیص سهام برمبنای توافق خود عمل نمایند.

در این مشارکت ارزش زمین کارفرما و آورده نقدی پیمانکار مشخص است اما ارزش تجربه و تخصص و حتی زمان کافرما در ساختمانی که بر روی زمین بنا میکند،مشخص نیست

و ارزشگذاری دقیق این نوع آورده بسیار دشوار است بنابراین براساس معیار های عرفی بین دو شریک توافق و تراضی صورت می گیرد.

البته اختصاص سهام بیشتر به شریکی که علاوه بر آورده نقدی و غیر نقدی ، تعهد به انجام عملی می دهد ،از نظر قانون منعی ندارد

و اتفاقا در ادامه ماده فوق الذکر آمده است که شریکی ممکن است در مقابل عملی سهم بیشتری داشته باشد.

بنابراین در یک قرارداد مشارکت و سرمایه گذاری می توان معیار و ملاکی برای ارزش آورده طرفین ( چه نقدی و چه غیر نقدی ) قرار داد

و بر مبنای همین توافق سهام هر یک از طرفین را تعیین نمود

حتی اگر آورده یک طرف سرمایه و آورده دیگر کار وعمل وی باشد، منع قانونی برای آغاز یک مشارکت وجود ندارد .

ریسک های ناشی از مشارکت و سرمایه گذاری

مساله مهمی که در هر مشارکتی ریسک ممکن است رخ دهد ریسک های اجرایی و ریسک بازار است .

یعنی در یک قرارداد مشارکت و سرمایه گذاری همواره دو ریسک وجود دارد یک ریسک ناشی از عملکرد شرکا و ریسک دیگر ناشی از واکنش بازار است .

ریسک اجرایی

ریسک اجرا می تواند ناشی از عوامل متفاوتی باشد از یک از اصلی ترین عوامل آن در کسب و کار های نوپا و استارتاپ ها ناشی از عملکرد شرکا و بنیانگذاران کسب و کار است.

برای نمونه در خصوص مثال قبلی ممکن است پیمانکار در ساخت آپارتمان ها تاخیر نماید و یا اینکه اصلا تعهدات خود را عملی ننماید

یا یکی از بنیان گذاران استارتاپ بدون دلیل دست به ترک کار بزند.

در این صورت قطعا ادامه روند مشارکت عملا دچار مشکل شده است.

برای جلوگیری ازین مشکلات باید ریسک مشارکت را با انعقاد قرارداد های مشارکت و سهامداری روشن و شفاف

همراه با پنالتی های و ضمانت اجرا های مناسب به حداقل رساند تا اشخاص به راحتی قادر به تخطی از تعهدات قراردادی نباشد.

و یا اگر تخطی نمودند ابزارهای فشار و یا خروج برای شریک دیگر فراهم باشد و ازین طریق ریسک مشارکت را کاهش دهد.

در قرارداد های سرمایه گذاری خطر پذیر نیز توافق نامه سهامداری میان شرکا منعقد می شود

و از طریق پیش بینی شروطی مانند وستینگ سهم ، آنتی دایلوشن anti-dilution ، لیکوئیدیشن liquidation preference و غیره از ریسک مشارکت می کاهند.

ریسک بازار

گاه ممکن است علیرغم عملکرد مناسب شرکا و یا تیم، به دلایل محتلف خارج از تیم و یا شرکا مانند

نوسانات بازار و مشکلات اقتصادی و یا حتی عدم اسقبال بازار ، سود مدنظر از مشارکت حاصل نشود

همان پیمانکاری یک میلیارد صرف ساخت آپارتمان ها کرده و بیش از یک سال وقت خود را صرف ساخت و ساز نموده است

در انتهای کار دو واحد صد متری از ده واحد نصیبش شده است .

حال اگر به دلیل رکود اقتصادی نتواند واحد های خود را به قیمت مناسبی به فروش رساند

و یا حتی حداقل سود ممکن را بدست نیاورد در واقع از این مشارکت ضرر نموده و این ریسک بازار است .

این مساله درواقع ریسک سرمایه گذاری است که ناشی از عوامل مختلفی است که لزوما در اختیار شرکا نمی باشد.

حتی در یک قرارداد سرمایه گذاری خطر پذیر که برای ایجاد و راه اندازی یک کسب و کار در حوزه تجارت الکترونیکی و فروشگاه اینترنتی منعقد شده است

ممکن است شریک کارآفرین به تعهدات خود به خوبی عمل نماید

اما بدلیل مسائل ارزی و یا تحریم و یا عدم سنجش درست از بازار، کسب و کار به اهداف مالی مدنظر دست نیابد.

پیش بینی دو مفهوم ریسک اجرایی و ریسک بازار بسیار حائز اهمیت است

و البته ممکن است در صنایع و حرفه های مختلف این دو مفهوم تعاریف و یا عناوین مختلف و یا حتی دامنه وسیع تری داشته باشند.

برای برخی از مشارکت ها که تاثیر بسیاری در اقتصاد کشور داشته ،

قانون گذار با وضع برخی قوانین و سیاست ها سعی در کاهش ریسک مشارکت نموده است

مانند قانون تجارت در خصوص شرکت های تجاری ، قانون پپش فروش آپارتمان ها در خصوص مشارکت های ساخت و ساز ،

قانون بورس اوراق بهاردار در خصوص نهاد های مالی ، قانون بانکداری بدون ربا در خصوص بانکداری و غیره .

اما همچنان بسیاری از مسائل از دید قانون غافل مانده است که نیازمند بررسی و پیش بنی طرفین یک مشارکت و کنترل آن در شرایط قراردادی است .

نتیجه گیری

در شرایطی که علت شکل گیری بسیاری از مشارکت ها اعتماد و یا دوستی است

و معیار دقیقی برای اعتبار سنجی و التزام افراد وجود ندارد

نباید انتظار داشت با یک قرارداد تمام ریسک ها را می توان پوشش داد

اما قطعا با یک قرارداد مناسب می توان خسارت های ناشی از ریسک های اجرائی را به حداقل رساند.

از ریسک مشارکت که بگذریم مساله ریسک بازار همچنان چالش بزرگ اقتصاد ماست .

از طرفی بدلیل نوسانات اقتصادی ، تحریم ، تورم و رکود و غیره آینده سرمایه گذاری ها چندان روشن نیست.

از همین رو ، تضمین سود آوری و یا حداقل تضمین اصل سرمایه که خواسته برخی از سرمایه گذاران ایرانی است، مساله ایی که چندان با روح سرمایه گذاری همخوانی ندارد

اما به هرجهت برای تامین نقدینگی مورد نیاز بخش های مختلف اقتصاد جذب انواع ریسک سرمایه گذاری منابع نقدی حیاتی است

و از همین رو بسیاری از نهاد، موسسات و بنگاه های سرمایه پذیر ناچار به پذیرش چنین شرایطی هستند .

اما تضمین سرمایه و تضمین سود دو مقوله جدای از هم هستند .

ممکن است در مشارکتی نه تنها سوداوری رخ ندهد بلکه تمام سرمایه ها از بین برود و حتی موجب ورود ضرر و زیان گردد.

تکلیف سرمایه گذار در این موقع چیست؟

از آنجا که قانون به تصریح بیان داشته شرکا به نسبت سهم در سود و زیان سهیم هستند باید گفت

که در صورت بروز ضرر نه تنها سرمایه گذار نمی تواند اصل سرمایه خود را از سایر شرکا مطالبه نماید بلکه حتی متعهد به جبران ضرر به اشخاص ثالث در ازا سهم خود می باشد

مگر آنکه ضرر حاصله به سبب اقدام شریک و یا شرکایی باشد که اداره اموال و مدیریت شرکت را برعهده داشته و در انجام امور قصور ( تعهدی و تفریط) کرده باشند،

که دراین صورت در مقابل سایر شرکا ضامن میباشند .

ماده 558 قانون مدنی بیان می دارد:

اگرشرط شودکه مضارب ضامن سرمایه خواهدبود و یاخسارات حاصله ازتجارت متوجه مالک نخواهدشد عقد باطل است مگراینکه بطورلزوم شرط شده باشدکه مضارب ازمال خود به مقدارخسارت یا تلف مجانا به مالک تملیک کند.

اگرچه این ماده در خصوص عقد مضاربه است اما راهکاری برای تضمین سرمایه و یا ضرر های حاصله از مشارکت ارائه داده و آن التزام و تعهد به پرداخت سرمایه و ضررهای وارده به مالک سرمایه و یا سرمایه گذار است

یعنی به جای نهاد ضمانت قانون گذار تعهد به پرداخت را پیشنهاد می دهد

در واقع قانون امر میکند که نمیتوان شخصی را که عامل و شریک شماست را راسا ضامن اصل سرمایه و خسارات نمود

زیرا با اساس مضاربه و مشارکت در تناقض است اما تعهد به جبران خسارت و یا پرداخت سرمایه از اموال شخصی با شرایط مورد توافق طرفین که خود نیز می تواند

موضوع عقد دیگری باشد و یا ضمن عقد مشارکت و یا مضاربه آید قابل پذیرش است.

جبران خارت در قرارداد مشارکت

در نظام بانکداری ایران برای اعطا تسهیلات و وام های بانکی نیز برای تضمین اصل تسهیلات و سود متعلفه و پرهیز از ربا بجای عقد قرض الحسنه اقدام به انعقاد قرارداد های مرابحه ایی و مشارکتی از نوع مشارکت مدنی و جعاله می نمایند .

بطور مثال برای وام مسکن بانک ممکن است در قالب عقد اجاره به شرط تملیک به شما تسهیلات بدهد و یا برای وام تعمیرات در قالب انواع ریسک سرمایه گذاری عقد جعاله و برای خرید خودرو در قالب عقود مرابحه ایی و فروش اقساطی اقدام نماید.

اما در قرارداد سرمایه گذاری خطر پذیر مساله پیچیده تر از این است که بتوان در قالب عقود معین اقدام به انعقاد قرارداد نمود

و باید از طریق پیش بینی شروط و تعهدات متعدد هم ریسک مشارکت و ریسک سرمایه گذاری را کاهش داد.

البته در قرارداد سرمایه گذاری خطر پذیر به دلیل ماهیت آن که مشارکت در راه اندازی کسب و کار انواع ریسک سرمایه گذاری است در نهایت پیش بینی سود و در آمد ناشی از فعالیت قابل تصور است .

بنابراین معمولا بجای تضمین سرمایه تعهد به جبران سرمایه از عواید ناشی از کسب و کار را پیش بینی می نمایند و از ین جهت بحث ربا مطرح نیست.

در نهایت باید پذیرفت تا اصلاح قوانین و مقررات و پیش بینی نهادی جدید همچون سرمایه گذاری خطر پذیر

و تبین اصول و ضوابط آن همچنان قرارداد های پیچیده حقوقی راهکار موجود در این عرصه است.